تئاتر به‌دلیل توانایی‌های منحصر به‌فردی همچون ارتباط تنگاتنگ با فرد، تمرکز بر تخیلات و ضریب نفوذ بسیار در افکار و احساسات از برجسته‌ترین مجرا‌های انتقال، احیا، تقویت، تغییر، ویرایش و حتی آفرینش ارزش‌ها محسوب می‌شود. این توانمندی ویژه باعث شده، ملت‌ها همواره در مسیر الگوپذیری از آن به‌عنوان یک بازوی توانمند بهره بگیرند، موضوعی که به‌نظر می‌رسد هنوز در کشور ما آن‌گونه که باید و شاید به‌آن توجه نمی‌شود.
نمونه بارز آن را می‌توان در واکنش تئاتر به حادثه غزه در جهان دید. با وجودی که هنرمندان آزادیخواه حوزه تجسمی، موسیقی و حتی صنعت سینما و انیمیشن در سراسر جهان به اتفاقات غزه واکنش صریح و محکمی داشتند اما هنوز در تئاتر به‌ویژه در ایران که خود را مظهر آزادیخواهی و مقاومت می‌داند، هیچ عکس‌العمل قابل‌تاملی دیده نشده وعمده تلاش‌ها به بیانیه‌نویسی، اعلام انزجار از حمله به غزه و نسل‌کشی صهیونیسم در حین اجراهای تئاتر مربوط می‌شود. در این خصوص گفت‌وگویی با کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری که به نوعی از متولیان اصلی تئاتر مقاومت محسوب می‌شود انجام دادیم.
تئاتر به‌واسطه ویژگی‌های منحصر به‌فردی که در ارتباط با مخاطب دارد یکی از تاثیرگذارترین رسانه‌های اجتماعی محسوب می‌شود. با این تعریف چه جایگاهی برای تئاتر در فرهنگ مقاومت متصور هستید؟
اساس تئاتر دیالوگ و گفت‌وگو و یک کلام فرهنگ گفتمانی است. این فرهنگ گفتمانی اگر منتج به تولید اندیشه شود خیلی می‌تواند در فرهنگ مقاومت تاثیر بگذارد. به نظر من یکی از رشته‌های تاثیرگذار در کنار سینما که آن هم به نوعی از هنرهای نمایشی محسوب می‌شود، تئاتر است به خاطر این‌که هم تئاتر یک هنر زنده است و با مخاطبش ارتباط مستقیم و رودررو دارد، هم می‌تواند تاثیر گفتمانی، اندیشه‌ای و احساسی بیشتری روی مخاطب بگذارد و مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد و هم نگاه اعتراضی دارد.این سه ویژگی، هنرمند تئاتر را به این تبدیل می‌کند که فرزند زمانه خودش باشد و نسبت به اتفاقاتی که پیرامون بشریت و جامعه خودش می‌افتد واکنش نشان دهد و به میدان بیاید. به نظر من هنرمندان تئاتر این ویژگی و توان را دارند در شرایط امروز که صهیونیسم در اوج بی‌رحمی نسل‌کشی می‌کند و کودکان، مردان و زنان بی‌گناه فلسطین را زیر بمب‌ها و موشک‌های بی‌امان از بین می‌برند، وارد عمل شوند، نمایشنامه بنویسند و تولید اثر کنند تا از این طریق هم فرهنگ‌سازی، آگاهی‌بخشی و اعلام موجویت کنند و هم اعتراض خود را از طریق اثر هنری که بر علیه صهیونیسم‌ها، فرهنگ استعماری و ظلمی که آمریکایی‌ها و صهیونیسم در کشور فلسطین و برای مردم غزه رخ می‌دهد، واکنش خود را نشان دهند.
همان‌طور که خودتان هم عنوان کردید، تئاتر از دیرباز ارتباط تنگاتنگی با مردم ایران داشته و دارد. تعزیه، نقالی، شبیه‌خوانی، پرده‌خوانی و... در روزگار قدیم محور اطلاع‌رسانی، آموزش و آگاهی‌بخشی بودند و به‌عبارتی می‌توان تئاتر را یک رهبر فکری برای مردم تعریف کرد. با این توانایی انتظار این بود که در اتفاقات اندوهناکی همچون غزه تئاتر روشنگری کند اما به چند بیانیه و سکوت در حین اجرای نمایش اکتفا شد. چرا تئاتر مانند سایر هنرها مثل موسیقی، شعر، کاریکاتور و... ظاهر نشد؟
خب شما در هنرهای تجسمی مثل کاریکاتور، نقاشی، شعر و... سریع می‌توانید واکنش نشان دهید، زیرا سهل‌الوصول‌تر است هنرمند زودتر به تولید اثر می‌رسد اما در تئاتر نیاز به یک پروسه است و زمان باید طی شود. فکر کنید نمایشنامه باید نوشت، تمرین کرد و برای اجرا آماده شد که زمان‌بر است اما این دلیل نمی‌شود که تئاتر نخواهد نقشش را به‌خوبی انجام دهد. به ضرس قاطع می‌گویم که این موضوع در دغدغه‌های امروز تئاتری‌ها هم هست اما به هرحال برای تولید نیاز به زمان داریم.ما در مرکز هنرهای نمایش حوزه هنری انقلاب اسلامی کارهایی را شروع کردیم و گذاشتیم به نتیجه برسد حتما هم شما مطلع می‌شوید و هم مردم هنردوست کشورمان. تئاتر تا برای اجرا آماده شود، زمان‌بر است و خیلی سریع نمی‌تواند مثل عکاسی، نقاشی، گرافیک و دیگر رشته‌های هنرهای نمایشی یا شعر واکنش داشته باشد باید به آن فرصت دهیم. من فکر می‌کنم هنرمندان تئاتر نسبت به این ماجرا بی‌تفاوت نیستند کارهایی جسته و گریخته انجام شده و در روزها و هفته‌های آینده شاهد درخشش هنرمندان تئاتر و تولیدات آنها برای مردم مظلوم فلسطین خواهیم بود تا در واکنش به حوادث، نشان بدهند که در میدان هستند.
همان‌طور که می‌دانید قدرت رسانه‌ای غرب همیشه اسرار و واقعیات جنگ را شرح نمی‌دهد و همواره شاهد دروغ‌پردازی هستیم. به عقیده شما تئاتر آیا این توان را دارد که در برابر این هجمه، مسیر آگاه‌سازی‌اش را ادامه دهد و تاثیرگذار باشد؟
به عقیده من هم تئاتر و هم هنرهای دیگر می‌توانند آگاهی‌بخشی و واقعیت‌ها را منعکس کنند اما براساس شرایط نوع ارتباط با مخاطب نیز متفاوت است. مثلا در تئاتر به‌واسطه زنده‌بودن و ارتباط رودررو امکان ارتباط با گستره وسیعی از مردم وجود ندارد، لذا برای تحقق هدف، ما باید به سمت‌وسوی کارهایی برویم که امکان وایرال آن در فضای مجازی وجود داشته باشد. ما در زمینه اطلاع‌رسانی می‌توانیم بخش‌هایی از اجراها که هم تاثیرگذار است و هم اتفاقات درست از واقعیت را نشان دهد در فضای مجازی منتشر کنیم و از این طریق در یک گستره وسیع آگاهی‌بخشی کنیم.
شما سال‌هاست در حوزه مقاومت فعالیت دارید حتی در کشورهای مقاومت در سوریه و عراق کار اجرا کردید. با توجه به سابقه و آشنایی با مخاطب به عقیده شما کدام گونه تئاتر تاثیر بیشتری دراین خصوص دارد؟
به عقیده من برای این کار باید به دل مردم رفت. عموم مردم به دلایل مختلف امکان آمدن به تماشاخانه‌ها و دیدن نمایش را ندارند، لذا در جاهایی که نیاز به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌دادن است به عقیده من تئاترهای میدانی و خیابانی تاثیر بیشتری دارند. ما از این طریق می‌توانیم به دل مردم برویم و آنها را در جریان رویدادها و اتفاقات روز قرار دهیم. در کنار آنها، جای تله‌تئاتر هم خالی است. بی‌شک به‌واسطه زمان زیادی که عموم مردم برای تماشای تلویزیون صرف می‌کنند تله‌تئاترها هم می‌توانند نقش ویژه‌ای داشته باشند. به‌هرحال همان‌طور که گفتم خیلی‌ها شاید شرایط و حوصله دیدن تئاتر را نداشته باشند و اگر در مدیوم تله‌تئاتر چه در قالب بلند و چه کوتاه اثری بسازیم، می‌توانیم موفق باشیم.
شما سال‌های متمادی در حوزه تئاترهای دینی و مقاومت به عناوین مختلف فعال بودید و با توجه به این سابقه با مخاطب عام آشنایید. می‌خواهم بدانم به عقیده شما تئاتر برای روشنگری در اتفاقات غزه باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا مخاطب آنچه ارائه می‌دهد را بپذیرد؟
ببینید، تئاتر را برخی هنر فرهیختگان یا مخاطب خاص و روشنفکران می‌دانند و با دادن این لقب سعی می‌کنند بین مردم عادی و تئاتر فاصله بیندازند اما به عقیده من نه‌تنها در کشور ما که سابقه نمایش‌های ایرانی سندی بر ارتباط ملموس تئاتر با مردم عادی است، که حتی در کشورهای توسعه‌یافته آمریکایی و اروپایی نیز برای توده مردم تئاتر ساخته می‌شود اما نکته مهم این است که زمانی تئاتر می‌تواند ارتباط خود را با مخاطب حفظ کند که سرگرمی و جذابیت ایجاد کند. تئاتری که جذاب نباشد نمی‌تواند آنها را جذب کند و در دل آن، حرف و اندیشه را منتقل نماید. جذابیت‌های بصری در کارگردانی، تصویرسازی، استفاده از رسانه‌های مختلف، استفاده از موسیقی، تصویر و هنرهای دیگر می‌تواند به جذابیت یک اثر نمایشی کمک کند و مخاطب را پای خود نگاه دارد و حرف خود را بزند. لذا کاری که فاقد هرنوع جذابیت چه در متن، چه در بازی، چه در کارگردانی، چه در تصویرسازی و... باشد نمی‌تواند تماشاگر خود را حفظ و با مخاطب ارتباط برقرار کند. ما باید بتوانیم از هر رسانه هنری که می‌تواند به جذابیت تئاتر کمک کند استفاده کنیم تا تماشاگر را جذب کنیم پای اثرمان بنشانیم و حرف‌مان را با او بزنیم.
تاکنون خبری از اجرای نمایش در ارتباط با فاجعه غزه منتشر نشده، شما در حوزه هنری انقلاب اسلامی یکی از بانیان و حامیان حوزه مقاومت هستید. آیا در ارتباط با غزه تاکنون هنرمندی نمایشنامه‌ای نوشته یا متنی برای اجرا آماده کرده است؟
بله، چندی پیش در دانشگاه با آقای دکتر امیرحسین حریری صحبت می‌کردیم. ایشان عنوان کرد که تلاش دارد نمایشنامه‌ای راجع به غزه و فلسطین از وجدی معود، نمایشنامه‌نویس لبنانی‌الاصل را روی صحنه ببرد که ما هم تلاش داریم به ایشان در این زمینه کمک کنیم. در کنار این اثر، در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری انقلاب اسلامی برنامه‌هایی برای فاجعه غزه و فلسطین داریم و درحال برنامه‌ریزی‌نهایی هستیم. یک تعداد نمایش خیابانی و تئاترعروسکی رابرنامه‌ریزی کردیم. تئاترهای در موقعیت‌های ۳-۲ دقیقه‌ای درخیابان‌ها، در متروها و...مدنظر است که ان‌شاءا...بتوانیم منابع مالی آن راتامین کنیم و در هفته‌های آینده مردم عزیز کشورمان هم در تهران و هم در شهرستان‌ها شاهد این حرکت و اجراها خواهند بود.
اگر هنرمندی ایده، طرح یا نمایشنامه‌ای برای اجرا داشته باشد در حوزه هنری امکان حمایت وجود دارد؟
بله حتما. از این عزیزان می‌خواهیم به مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری مراجعه کنند. مطمئنا اگر طرح خوبی باشد ما شاید توانایی مالی نداشته باشیم تا بتوانیم تولید کنیم اما مسیرهایی جهت تولید برای‌شان پیدا می‌کنیم تا این آثار را به صحنه ببرند.
تئاتر به‌واسطه ویژگی‌های منحصر به‌فردی که در ارتباط با مخاطب دارد یکی از تاثیرگذارترین رسانه‌های اجتماعی محسوب می‌شود. با این تعریف چه جایگاهی برای تئاتر در فرهنگ مقاومت متصور هستید؟
اساس تئاتر دیالوگ و گفت‌وگو و یک کلام فرهنگ گفتمانی است. این فرهنگ گفتمانی اگر منتج به تولید اندیشه شود خیلی می‌تواند در فرهنگ مقاومت تاثیر بگذارد. به نظر من یکی از رشته‌های تاثیرگذار در کنار سینما که آن هم به نوعی از هنرهای نمایشی محسوب می‌شود، تئاتر است به خاطر این‌که هم تئاتر یک هنر زنده است و با مخاطبش ارتباط مستقیم و رودررو دارد، هم می‌تواند تاثیر گفتمانی، اندیشه‌ای و احساسی بیشتری روی مخاطب بگذارد و مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد و هم نگاه اعتراضی دارد.این سه ویژگی، هنرمند تئاتر را به این تبدیل می‌کند که فرزند زمانه خودش باشد و نسبت به اتفاقاتی که پیرامون بشریت و جامعه خودش می‌افتد واکنش نشان دهد و به میدان بیاید. به نظر من هنرمندان تئاتر این ویژگی و توان را دارند در شرایط امروز که صهیونیسم در اوج بی‌رحمی نسل‌کشی می‌کند و کودکان، مردان و زنان بی‌گناه فلسطین را زیر بمب‌ها و موشک‌های بی‌امان از بین می‌برند، وارد عمل شوند، نمایشنامه بنویسند و تولید اثر کنند تا از این طریق هم فرهنگ‌سازی، آگاهی‌بخشی و اعلام موجویت کنند و هم اعتراض خود را از طریق اثر هنری که بر علیه صهیونیسم‌ها، فرهنگ استعماری و ظلمی که آمریکایی‌ها و صهیونیسم در کشور فلسطین و برای مردم غزه رخ می‌دهد، واکنش خود را نشان دهند.
همان‌طور که خودتان هم عنوان کردید، تئاتر از دیرباز ارتباط تنگاتنگی با مردم ایران داشته و دارد. تعزیه، نقالی، شبیه‌خوانی، پرده‌خوانی و... در روزگار قدیم محور اطلاع‌رسانی، آموزش و آگاهی‌بخشی بودند و به‌عبارتی می‌توان تئاتر را یک رهبر فکری برای مردم تعریف کرد. با این توانایی انتظار این بود که در اتفاقات اندوهناکی همچون غزه تئاتر روشنگری کند اما به چند بیانیه و سکوت در حین اجرای نمایش اکتفا شد. چرا تئاتر مانند سایر هنرها مثل موسیقی، شعر، کاریکاتور و... ظاهر نشد؟
خب شما در هنرهای تجسمی مثل کاریکاتور، نقاشی، شعر و... سریع می‌توانید واکنش نشان دهید، زیرا سهل‌الوصول‌تر است هنرمند زودتر به تولید اثر می‌رسد اما در تئاتر نیاز به یک پروسه است و زمان باید طی شود. فکر کنید نمایشنامه باید نوشت، تمرین کرد و برای اجرا آماده شد که زمان‌بر است اما این دلیل نمی‌شود که تئاتر نخواهد نقشش را به‌خوبی انجام دهد. به ضرس قاطع می‌گویم که این موضوع در دغدغه‌های امروز تئاتری‌ها هم هست اما به هرحال برای تولید نیاز به زمان داریم.ما در مرکز هنرهای نمایش حوزه هنری انقلاب اسلامی کارهایی را شروع کردیم و گذاشتیم به نتیجه برسد حتما هم شما مطلع می‌شوید و هم مردم هنردوست کشورمان. تئاتر تا برای اجرا آماده شود، زمان‌بر است و خیلی سریع نمی‌تواند مثل عکاسی، نقاشی، گرافیک و دیگر رشته‌های هنرهای نمایشی یا شعر واکنش داشته باشد باید به آن فرصت دهیم. من فکر می‌کنم هنرمندان تئاتر نسبت به این ماجرا بی‌تفاوت نیستند کارهایی جسته و گریخته انجام شده و در روزها و هفته‌های آینده شاهد درخشش هنرمندان تئاتر و تولیدات آنها برای مردم مظلوم فلسطین خواهیم بود تا در واکنش به حوادث، نشان بدهند که در میدان هستند.
همان‌طور که می‌دانید قدرت رسانه‌ای غرب همیشه اسرار و واقعیات جنگ را شرح نمی‌دهد و همواره شاهد دروغ‌پردازی هستیم. به عقیده شما تئاتر آیا این توان را دارد که در برابر این هجمه، مسیر آگاه‌سازی‌اش را ادامه دهد و تاثیرگذار باشد؟
به عقیده من هم تئاتر و هم هنرهای دیگر می‌توانند آگاهی‌بخشی و واقعیت‌ها را منعکس کنند اما براساس شرایط نوع ارتباط با مخاطب نیز متفاوت است. مثلا در تئاتر به‌واسطه زنده‌بودن و ارتباط رودررو امکان ارتباط با گستره وسیعی از مردم وجود ندارد، لذا برای تحقق هدف، ما باید به سمت‌وسوی کارهایی برویم که امکان وایرال آن در فضای مجازی وجود داشته باشد. ما در زمینه اطلاع‌رسانی می‌توانیم بخش‌هایی از اجراها که هم تاثیرگذار است و هم اتفاقات درست از واقعیت را نشان دهد در فضای مجازی منتشر کنیم و از این طریق در یک گستره وسیع آگاهی‌بخشی کنیم.
شما سال‌هاست در حوزه مقاومت فعالیت دارید حتی در کشورهای مقاومت در سوریه و عراق کار اجرا کردید. با توجه به سابقه و آشنایی با مخاطب به عقیده شما کدام گونه تئاتر تاثیر بیشتری دراین خصوص دارد؟
به عقیده من برای این کار باید به دل مردم رفت. عموم مردم به دلایل مختلف امکان آمدن به تماشاخانه‌ها و دیدن نمایش را ندارند، لذا در جاهایی که نیاز به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌دادن است به عقیده من تئاترهای میدانی و خیابانی تاثیر بیشتری دارند. ما از این طریق می‌توانیم به دل مردم برویم و آنها را در جریان رویدادها و اتفاقات روز قرار دهیم. در کنار آنها، جای تله‌تئاتر هم خالی است. بی‌شک به‌واسطه زمان زیادی که عموم مردم برای تماشای تلویزیون صرف می‌کنند تله‌تئاترها هم می‌توانند نقش ویژه‌ای داشته باشند. به‌هرحال همان‌طور که گفتم خیلی‌ها شاید شرایط و حوصله دیدن تئاتر را نداشته باشند و اگر در مدیوم تله‌تئاتر چه در قالب بلند و چه کوتاه اثری بسازیم، می‌توانیم موفق باشیم.
شما سال‌های متمادی در حوزه تئاترهای دینی و مقاومت به عناوین مختلف فعال بودید و با توجه به این سابقه با مخاطب عام آشنایید. می‌خواهم بدانم به عقیده شما تئاتر برای روشنگری در اتفاقات غزه باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا مخاطب آنچه ارائه می‌دهد را بپذیرد؟
ببینید، تئاتر را برخی هنر فرهیختگان یا مخاطب خاص و روشنفکران می‌دانند و با دادن این لقب سعی می‌کنند بین مردم عادی و تئاتر فاصله بیندازند اما به عقیده من نه‌تنها در کشور ما که سابقه نمایش‌های ایرانی سندی بر ارتباط ملموس تئاتر با مردم عادی است، که حتی در کشورهای توسعه‌یافته آمریکایی و اروپایی نیز برای توده مردم تئاتر ساخته می‌شود اما نکته مهم این است که زمانی تئاتر می‌تواند ارتباط خود را با مخاطب حفظ کند که سرگرمی و جذابیت ایجاد کند. تئاتری که جذاب نباشد نمی‌تواند آنها را جذب کند و در دل آن، حرف و اندیشه را منتقل نماید. جذابیت‌های بصری در کارگردانی، تصویرسازی، استفاده از رسانه‌های مختلف، استفاده از موسیقی، تصویر و هنرهای دیگر می‌تواند به جذابیت یک اثر نمایشی کمک کند و مخاطب را پای خود نگاه دارد و حرف خود را بزند. لذا کاری که فاقد هرنوع جذابیت چه در متن، چه در بازی، چه در کارگردانی، چه در تصویرسازی و... باشد نمی‌تواند تماشاگر خود را حفظ و با مخاطب ارتباط برقرار کند. ما باید بتوانیم از هر رسانه هنری که می‌تواند به جذابیت تئاتر کمک کند استفاده کنیم تا تماشاگر را جذب کنیم پای اثرمان بنشانیم و حرف‌مان را با او بزنیم.
تاکنون خبری از اجرای نمایش در ارتباط با فاجعه غزه منتشر نشده، شما در حوزه هنری انقلاب اسلامی یکی از بانیان و حامیان حوزه مقاومت هستید. آیا در ارتباط با غزه تاکنون هنرمندی نمایشنامه‌ای نوشته یا متنی برای اجرا آماده کرده است؟
بله، چندی پیش در دانشگاه با آقای دکتر امیرحسین حریری صحبت می‌کردیم. ایشان عنوان کرد که تلاش دارد نمایشنامه‌ای راجع به غزه و فلسطین از وجدی معود، نمایشنامه‌نویس لبنانی‌الاصل را روی صحنه ببرد که ما هم تلاش داریم به ایشان در این زمینه کمک کنیم. در کنار این اثر، در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری انقلاب اسلامی برنامه‌هایی برای فاجعه غزه و فلسطین داریم و درحال برنامه‌ریزی‌نهایی هستیم. یک تعداد نمایش خیابانی و تئاترعروسکی رابرنامه‌ریزی کردیم. تئاترهای در موقعیت‌های ۳-۲ دقیقه‌ای درخیابان‌ها، در متروها و...مدنظر است که ان‌شاءا...بتوانیم منابع مالی آن راتامین کنیم و در هفته‌های آینده مردم عزیز کشورمان هم در تهران و هم در شهرستان‌ها شاهد این حرکت و اجراها خواهند بود.
اگر هنرمندی ایده، طرح یا نمایشنامه‌ای برای اجرا داشته باشد در حوزه هنری امکان حمایت وجود دارد؟
بله حتما. از این عزیزان می‌خواهیم به مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری مراجعه کنند. مطمئنا اگر طرح خوبی باشد ما شاید توانایی مالی نداشته باشیم تا بتوانیم تولید کنیم اما مسیرهایی جهت تولید برای‌شان پیدا می‌کنیم تا این آثار را به صحنه ببرند.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
هنگامه بیداری فرهیختگان در غرب
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
۸۵ درصد مدارس کشور اتاق بهداشت ندارند | جای خالی ۱۶ هزار مربی سلامت در مدارس
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
گفت و گو
گفتوگوی «جامجم» با محمد عسگری به مناسبت سالگرد شهادت علی اکبر شیرودی
حماسه یک قهرمان در آسمان غرب
گفتوگوی «قاب کوچک» با غلامحسین لطفی کارگردان و بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون
برای کار التماس نمیکنم
دکتر فؤاد ایزدی در گفت‌وگو با «جامجم»:
آمریکا در بحث فلسطین در حال تحول است
گفتوگوی «جامجم» بارئیس مرکز طرح، برنامه و بودجه سازمان صدا و سیما