خوشنویسی؛برآمده از فرهنگ ایرانی

در میان هنرمندان نمایشگاه، نام‌های آشنایی چون ابوالحسن‌خان صدیقی، عباس اخوین، محمدحسین عطارچیان، کوروش ادیم، غلامحسین امیرخانی، روح‌ا...دلخانی، کرمعلی شیرازی، محمدحسین عمادالکتاب، درویش‌عبدالمجید طالقانی، یدا... کابلی، علی‌اکبر کاوه، بهزاد شیشه‌گران،رضا مافی،اسرافیل شیرچی،قباد شیوا، صداقت جباری،کیخسرو خروش، نورالدین زرین‌کلک، میرزاکوچک شیرازی، امیراحمد فلسفی، سیدعلی‌اکبر گلستانه، احمد مرشدلو،رضا هدایت، قطب‌الدین محمد یزدی و...به چشم می‌خورد. 
     
ایرانیان، مأنوس با خوشنویسی 
امیرعباس نصیری که کیوریتوری این نمایشگاه رابه‌عهده داشته است درگفت‌وگو باجام‌جم درباره آثاراین نمایشگاه گفت: خوشنویسی یکی از هنرهایی است که به‌دلیل قدمت طولانی، همواره در طول تاریخ با ما ایرانیان مأنوس و همنشین بوده است. البته در دوره جنگ جهانی اول، بسیاری از هنرمندان خوشنویس از بین رفتند. در اوایل دهه ۱۳۲۰، با تاسیس کلاس‌های خوشنویسی، دوباره هنرمندانی روی کار آمدند که توانستند در پررنگ کردن هنر خوشنویسی در بطن جامعه نقش داشته باشند. کمااین‌که اغلب این هنرمندان تلاش کردند تا به شیوه قدما به ارائه اثر بپردازند. ازاین نظر، قدم‌های سازنده‌ای برای احیای خوشنویسی برداشته شد. البته در این بین نباید نقاشیخط را که بخش عمده‌ای از آن به جنبش سقاخانه برمی‌گردد نادیده بگیریم. چون جنبش سقاخانه از مهم‌ترین جریان‌های هنری ایران است که به‌واسطه فعالیت هنرمندان این حیطه، نه‌تنها در کشور خودمان که در خاورمیانه و جهان مورد توجه و رسمیت قرار گرفته است. درواقع، با برپایی این نمایشگاه سعی کرده‌ام یک پیوند آشتی میان هنرهای سنتی و هنرهای مدرن برقرار کنم. 
     
ارتباط سعدی با همه اقشار جامعه 
این نمایشگاه‌گردان درباره این‌که چرا سعدی محور اصلی آثار این نمایشگاه قرار گرفته است، توضیح داد: اگر به دوره‌های مختلف ادبی و تاریخی نگاه کنیم، می‌بینیم که سعدی در زمره معدود شاعرانی بوده است که همه اقشار جامعه به او ارادت و علاقه داشته‌اند. اشعار سهل‌وممتنع او ضمن این‌که می‌تواند با رده‌های سنی مختلف ارتباط برقرار کند، درعین‌حال دارای ظرایف و پیچیدگی‌هایی هم هست که نیاز به واکاوی و پژوهش دارد. به‌نوعی می‌توان اشعار سعدی را چندوجهی قلمداد کرد. نکته جالب این که در این سال‌ها هنرمندان شاخه‌های مختلف، از نقاشی و مجسمه و عکاسی گرفته تا مینیاتور، خوشنویسی و گرافیک اشعار او را دستمایه خلق آثار خود قرار داده‌اند. هدف از برپایی این نمایشگاه هم گردآوری آثار هنرمندان دوره‌های گذشته و معاصر بوده است که با این تم کار کرده‌اند.در طول بازدید از نمایشگاه به همراه نصیری، صدای سعدی‌خوانی آیدین آغداشلو در پس‌زمینه نمایشگاه به گوش می‌رسد. نصیری دراین‌باره می‌گوید: هریک از هنرمندان معاصر براساس برداشت و دیدگاهی که نسبت به سعدی داشته‌اند کاری در این زمینه انجام داده‌اند. وقتی برای به‌امانت‌گرفتن یک اثر نزد استاد آیدین آغداشلو رفتیم به این مسأله اشاره کرد که چون عازم سفر است نمی‌تواند کار تازه‌ای در این زمینه ارائه کند و پیشنهاد داد که صدایش به‌ هنگام سعدی‌خوانی در روز افتتاحیه نمایشگاه پخش شود. 
     
نمایش کاشی‌های زرین‌فام دوره ایلخانی برای اولین بار
این هنرمند خوشنویس با اشاره به این‌که درمجموع ۱۵۰ اثر از صد هنرمند در این نمایشگاه ارائه شده است ادامه داد: بعضی از آثار در این نمایشگاه، برای اولین بار است که در معرض دید مخاطبان گذاشته می‌شود. نمونه آن کاشی‌های زرین‌فام دوره ایلخانی است که به اشعار سعدی مزین شده و احیای آن در سال‌های گذشته توسط برادران توسلی نطنز صورت گرفت. یا همین‌طور کتیبه‌هایی باقیمانده از دوران مختلف تاریخی که اشعار سعدی روی آنها نقش بسته است. 
     
ارتباط سعدی و هنر با جوانان
در روز افتتاحیه، جوانان اصلی‌ترین بازدیدکنندگان نمایشگاه را تشکیل داده‌اند که با اشتیاق به تماشای هرکدام از آثار در سالن‌های موزه نشستند. طیف بازدیدکنندگان جوان از نمایشگاه باعث می‌شود تا این سؤال را با کیوریتور نمایشگاه در میان بگذارم که چنین نمایشگاهی چقدر می‌تواند به مواجهه تاثیرگذار هنر اصیل و پرقدمت خوشنویسی با نسل جوان منجر شود؟ نصیری دراین‌باره توضیح داد: این نمایشگاه از آثار هنرمندان دوره‌های مختلف تشکیل شده است. دلیلش هم این است که معتقدم هرقدر که هنرمندان کلاسیک، مدرن و معاصر یکدیگر را بهتر بشناسند، می‌توانند در مسیر خود پیشرفت بیشتری داشته باشند. در همه موزه‌های دنیا، نمایشگاه‌هایی از آثار هنرمندان کلاسیک و مدرن برگزار می‌شود اما در کشور ما تفکر اشتباهی از سوی عامه مردم شکل گرفته که تصور می‌کنند موزه‌ها محلی برای نمایش آثار قدما هستند، درحالی‌که این‌طور نیست. موزه‌ها برای آن‌که مخاطب را جذب کنند باید پویا باشند و آثار هنرمندان دیروز و امروز را در معرض دید قرار دهند. نصیری درباره مهم‌ترین مؤلفه نمایشگاه هم اضافه کرد: این نمایشگاه جزو معدود نمایشگاه‌هایی بوده که تمام آثار فوق‌العاده‌اند و این هم نشان‌دهنده آن است که هنرمندان از نسل‌های مختلف با شعر سعدی ارتباط برقرار کرده‌اند. 
     
نقاط عطف پیشرفت فرهنگ 
محمدخراسانی‌زاده، مدیرکل‌ دفتر هنرهای تجسمی و رئیس موزه هنرهای معاصر تهران نیز یکی از بازدیدکنندگان نمایشگاه «درستایش سعدی» بود. او در پاسخ به این سؤال که چرا بیش از هنرهای دیگر، شاهد برپایی نمایشگاه‌ها و دوسالانه خوشنویسی هستیم به جام‌جم گفت: مسلما تعمدی در این‌که حتما به یک حوزه خاص بپردازم نداشته‌ام، چرا که همه حوزه‌های تخصصی تجسمی برای من موضوعیت یکسان دارند و علاقه‌مندم تا همه هنرها به رشد و پیشرفت برسند اما طبعا اگر کنشگران، انجمن‌ها، تشکل‌ها و مؤسسات یک عرصه هنری، بیشتر پیشنهاد بیاورند حتما از آن استقبال می‌کنم.او با اشاره به تم نمایشگاه در ستایش سعدی و اهمیت پرداختن به مفاخر فرهنگی کشور نیز گفت: هرکدام از مفاخر و چهره‌های برجسته فرهنگ مانند رودکی، فردوسی، سعدی و... مسیری را برای شناخت ما نسبت به فرهنگ کشورمان فراهم می‌کند، البته خود این چهره‌ها به تنهایی موضوعیت ندارند، بلکه آنها نقاط عطف پیشرفت فرهنگ ما هستند. طبعا وقتی با سعدی آشنا می‌شویم، می‌توانیم به نقش او در پیشرفت زبان فارسی و همه‌گیر شدن ادبیات بلیغ فارسی پی ببریم. باعث خوشحالی است که محوریت این نمایشگاه سعدی انتخاب شده است. درست است که باگذشت این همه سال، نمی‌دانیم سعدی به کجاها سفرکرده یا کدام حکمرانان در زمان حیات او حضور داشته‌اند اما آنچه مسلم است این که سعدی همچنان، در طول تاریخ و فرهنگ و ادبیات ایران پابرجاست که این هم نشان از قابلیت مانای هنر دارد. چندان که، حواشی که دراطراف او رقم خورده، امروز در اذهان باقی نمانده و آثار اوست که زنده و ماندگار است. برای همین امیدوارم توجه‌ها نسبت به مجموعه فعالیت‌های هنری بیشتر شود و به این نکته دست یابیم که از روزگار تمدنی ما آنچه می‌ماند آثار هنری و چهره‌های هنری هستند. 
     
دوسالانه سفال و سرامیک 
خراسانی‌زاده درباره رویدادهای پیش روی مرکز هنرهای تجسمی هم گفت: ان‌شاءا... به‌زودی دوسالانه سفال و سرامیک را در طول سال۱۴۰۳ برگزارخواهیم کردکه این مسأله به‌واسطه پیگیری هنرمندان سفال وسرامیک محقق شده‌است.البته در گفت‌وگوهایی که با دست‌اندرکاران و هنرمندان سایر انجمن‌ها داشته‌ایم، پیشنهاداتی ارائه کرده‌اند که تک‌تک این پیشنهادات برایم قابل‌ احترام و مورد توجه است. ما در این مدت، علاوه برنمایشگاه‌هایی با محوریت خوشنویسی، رویدادهای دیگری را هم با موضوع کاریکاتور، نقاشی، پوستر و...در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار کرده‌ایم که نشان می‌دهد، جهت‌گیری خاصی نسبت به یک هنر نداشته‌ام. بااین حال از دوستان خوشنویس تشکر می‌کنم که در این زمینه فعال‌تر بوده و ما را هم به فعالیت بیشتری واداشته‌اند. 

هنری که پس از انقلاب به سطح اعتلا رسید
خراسانی‌زاده در پاسخ به این سؤال که در سال‌های اخیر بیشتر شاهد بروز و ظهور نقاشیخط بوده‌ایم و از این منظر، خوشنویسی سنتی ما در محاق و سایه قرار گرفته، حالا نمایشگاهی مانند «در ستایش سعدی» چقدر می‌تواند فرصتی را برای شناخت این هنر نزد جامعه فراهم کند، می‌گوید:من حوزه نقاشیخط رایک عرصه مجزا ویک قالب مستقل می‌دانم.به‌واسطه این که درحوزه نقاشیخط، معنا می‌تواند جدا شود؛ وقتی معنا را از فرم جدا کنیم،دیگر درباره خوشنویسی حرف نمی‌زنیم، چرا که محور خوشنویسی معناست و فرم را حول‌و‌حوش محتوا قرار می‌دهد؛ پس نقاشیخط پدیده دیگری است و خوب هم هست که رشد کند اما ماجرای خوشنویسی ازاین حیث جداست،چون خوشنویسی از دیرباز تاامروز ریشه در ادبیات دارد وادبیات هم شاخصه اصلی فرهنگ است. بنابراین خوشنویسی هنری است که در امتداد فرهنگ شکل گرفته و اگر بخواهیم با افتخار درباره زبان فارسی و فرهنگ صحبت کنیم باید به خوشنویسی‌مان ببالیم و روی آن تاکید و تکیه داشته باشیم. به‌خصوص این که درحال حاضربیش از۳۰۰شعبه انجمن خوشنویسان داریم و بیش از۷۳سال هم ازتاسیس انجمن می‌گذرد. هرچند دراین سال‌ها، مؤسسات، مراکز آموزشی و آموزشگاه‌های مختلف هم در کنار انجمن فعالیت مستمر داشته‌اند. باعث افتخار است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از محورهای مهم جامعه ما یعنی هنر خوشنویسی به درجه و سطح اعتلا رسیده و حرفی برای گفتن دارد و حتی می‌تواند پیشران سایر رشته‌های هنری هم باشد.