کشاورزان و آزمون و خطای کارشناسان

اگر از حدود دو دهه پیش که اعلام شد وضعیت آب در ایران به مرحله بحرانی نزدیک شده است، کمی به فکر مدیریت آن می‌افتادیم، امروز دیگر لازم نبود در برابر کشت بسیاری از محصولات موضعگیری شود. بی‌شک توجه به الگوی کشت، مهم‌ترین گام در جهت حفظ منابع آبی است. زیرا به گفته کارشناسان، بیش از ۹۰درصد مصرف آب کشور به صنعت کشاورزی اختصاص دارد و مدیریت در این بخش می‌تواند بزرگ‌ترین کمک به حفظ مایه حیات باشد.

اما نکته مهم در تغییر الگوی کشت و جایگزینی برخی محصولات به‌جای قبلی‌ها، ارائه برنامه‌های درست و اقتصادی از طرف کارشناسان و همراهی کشاورزان با آنهاست. جایی که الان ثابت شده بعضا خود کارشناسان هم از نتیجه کار خبر ندارند و به زمین‌های کشاورزی به دیده تجربه‌اندوزی نگاه می‌کنند.

به‌عنوان‌مثال چند سالی می‌شود که کشت چغندرقند در گلستان توسط کارشناسان جهادکشاورزی توصیه شده و از همان ابتدا اختلاف‌نظراتی درخصوص میزان آب‌بری آن مطرح شد. در شرایطی که کارشناسان معتقد هستند چغندرقند به‌خصوص در کشت پاییزه آن محصول درآمدزا، متناسب با اقلیم گلستان و کم‌آب‌بر است و می‌تواند جایگزین کشت برنج شود، اما کشاورزان گلستانی که تجربه کاشت این محصول را دارند می‌گویند این کار برای آن‌ها توجیه اقتصادی ندارد.

تجربه یکی از کشاورزانی که چند سال پیش اقدام به کشت چغندرقند کرده نشان می‌دهد به‌دلیل نبود کارخانه چغندرقند در گلستان و تناژ بالایی که چغندرقند دارد (صد تن در هکتار) آن‌ها باید هزینه سنگینی را برای حمل محصول تا کارخانه‌های خراسان بپردازند. ضمن این‌که خاک زمینی که در آن چغندرقند کشت می‌شود به‌شدت نامرغوب و عاری از مواد مغذی شده و کشاورز در کشت محصول بعد از چغندرقند کاهش شدید عملکرد پیدا می‌کند. در کنار تاکید و فشار کارشناسان جهادکشاورزی، گروهی از اساتید حوزه کشاورزی هم معتقدند تولید چغندرقند با چالش‌های بسیاری همراه است، با توجه به این‌که این محصول، مربوط به اقلیم گلستان نیست و خسارت جدی به این منطقه وارد خواهد کرد. این محصول از لحاظ اقتصادی ارزشمند است و مصرف زیاد آب و نابودی سفره‌های آب زیرزمینی، ازبین‌بردن خاک و آفت‌زا بودنش می‌تواند عواقب بدی برای گلستانی‌ها به همراه داشته باشد. با درنظرداشتن این موضوع که آفت این محصول دوبرابر دیگر محصولات است باعث می‌شود تا سمپاشی و استفاده از مواد شیمیایی بیشتر و زیست‌بوم منطقه نابود شود. از طرف دیگر حالا ثابت شده چغندرقند بهاره قطعا مصرف آب بالاتری نسبت به برنج دارد و کشت آن به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود، اما کارشناسان جهادکشاورزی گلستان معتقدند که چغندرقند پاییزه به اندازه کشت گندم، آب مصرف می‌کند و این مسأله باید بررسی شود. بر همین اساس در جلسه شورای حفاظت منابع آب و سازگاری با کم‌آبی که کارشناسان جهادکشاورزی گلستان هم حضور داشتند مقرر شده مرکز تحقیقات جهادکشاورزی براساس مطالعاتی که انجام می‌دهد مسئولان را متقاعد کند که کشت چغندرقند پاییزه مصرف آب کمی دارد. این مطالعات در شرایطی در دستور کار قرار گرفته که بررسی میزان آب مصرفی چغندر کار ساده‌ای است و با نصب کنتور هوشمند روی چاه آب چند مزرعه‌ای که کشت این محصول را در برنامه دارند، می‌توان میزان دقیق آب مصرفی را محاسبه کرد. حالا کشاورزان مانده‌اند و کارشناسانی که زمین‌های زراعی و اقتصاد فعالان این عرصه را به آزمایشگاهی برای آزمون و خطای خود تبدیل کرده‌اند.