چشم‌ها را ببندید. آخرین خوابی که دیده‌اید، به یاد می‌آورید؟ کابوس بوده یا رویایی زیبا؟ شاید هم اصلا یادتان نمی‌آید چه خوابی دیده‌اید. «خواب دیدن»، بخش جدایی‌ناپذیر خواب است و به همان نسبت که زیباست، می‌تواند ترسناک هم باشد. اما مغز ما چه زمانی خواب می‌بیند؟ اولین ساعت‌هایی که به خواب می‌رویم، میانه خواب یا دم صبح؟ پژوهشگران به‌تازگی به زمان طلایی خواب دیدن پی‌برده‌اند.
مانند بسیاری از حیوانات، موش‌ها هنگام چرت‌زدن وارد دنیای تخیل و رویا می‌شوند. نشانه آن حرکت ریز و تند چشم‌ها زیر پلک‌های آنهاست. اکنون بررسی مغز جوندگان به شکل اتفاقی، دلیل حرکت‌های ریز و تند زیر پلک‌ها (REM) را مشخص کرده است. از سال۱۹۵۰ پژوهشگران به بررسی دلیل حرکت‌های ریز‌ریز یا اصطلاحا سوسو زدن چشم افراد در زمان خواب پرداخته‌اند. این پژوهش‌ها نشان می‌داد، افرادی که پس از دیدن رویای واضح از خواب برمی‌خیزند، حرکت چشم‌های آنها تند و اغراق‌آمیز بوده و به‌نظر می‌رسد که چشمان آنها، مناظر رویایی را دنبال می‌کنند. بعضی دیگر از پژوهش‌ها نشان می‌دهند رم (حرکت سریع چشم‌ها در زمان خواب عمیق) می‌تواند در غیاب رویا نیز رخ دهد؛ به‌ویژه در نوزادان و افرادی که آسیب مغزی دیده‌اند، این اتفاق قابل مشاهده است. شاید به این دلیل که در این افراد، امکان تجسم وجود ندارد. علاوه براین‌که «فرضیه حرکت سادیستیک چشم» یا پرش عصبی چشم، نمی‌تواند تمام این نظرات را پوشش دهد. این نکته را فراموش نکنیم که حرکت‌های ریز و تند زیر پلک‌ها که به آن پرش چشم می‌گویند، می‌تواند نشانه تحریک عصبی بوده و زمانی بروز کند که مغز دیگر در شرایط هوشیاری قرار ندارد.
خواب موش‌ها زیر ذره‌بین پژوهشگران
پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا و سانفرانسیسکو برای آن‌که به نتایج دقیق‌تری از وضعیت خواب و رویا در انسان دست یابند، به بررسی وضعیت موش‌ها در زمان خواب و رویا پرداختند. در این بررسی، وضعیت «تالاموس» موش‌ها به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت. هنگام بیداری، حرکت چشم‌ها، حتی پرش‌های ناگهانی آنها، با حرکت سر همراستاست. به این معنی که چشم‌ها با حرکت سر، حرکت می‌کنند. تطبیق حرکت چشم‌ها با تکانه‌های عصبی، برای جهت‌دهی به حرکت سر، تاییدکننده فرضیه حرکت سادیستیک چشم‌ها یا پرش عصبی است. برای بررسی بهتر حرکت‌های چشم موش‌ها، حسگر‌های ریزی برای ثبت فعالیت عصبی موش‌ها در بدن آنها کار گذاشته شد. علاوه براین‌که دوربین‌هایی هر حرکت پلک چشم موش‌ها را ثبت می‌کرد، در زمان استراحت و چرت زدن موش‌ها، حسگر‌ها باز هم به کار ضبط فعالیت چشم‌ها ادامه دادند. خطوط پایه ایجاد شده در زمان فعالیت عصبی و امواج به وجود آمده در پرش‌های عصبی (در زمان بیداری موش‌ها) و آگاهی از احتمال وضعیت حرکت‌های چشم در طول رم و ارتباط آنها با دنیای ذهنی موش‌ها از روی خطوط ایجاد شده در تراشه‌ها و دوربین‌ها مورد بررسی قرار گرفت.
بهبود حافظه از مسیر رویا
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد ارتباط معناداری میان حرکت‌های سریع چشم‌ها و کنترل مغز با حرکت سر وجود دارد. همان‌طور که در زمان بیداری، حرکت‌های شاخص‌تر، بزرگ‌تر و سریع‌تر چشم‌ها، تغییرات بیشتری را در جهت سر که برای مثال در تالاموس کنترل هدایت می‌شود، پیش‌بینی می‌کند. البته آزمایش انجام شده روی موش‌ها، هنوز قابل تطبیق کامل با آنچه در انسان رخ می‌دهد، نیست، اما همه این یافته‌ها به سطح بالاتری از هماهنگی در مغز در زمان خواب عمیق و هدایت حرکات بدن به سمت فضای تصویری حکایت دارند. براساس تفسیری که کاترین کانتو و کریس دزیو، متخصصان مغز و اعصاب از موسسه علوم اعصاب هلند انجام داده‌اند، خواندن و تفسیر حرکات چشم در طول خواب می‌تواند راهکاری برای بهبود حافظه یا مدیریت مشکلات ناشی از ضربه وارد شده به سر باشد. به گفته این دو پژوهشگر: «انقباض‌های عضلانی‌ای که اغلب در طول خواب عمیق رخ می‌دهد، ممکن است به منشأ‌های داخلی ناشی از حرکت‌های چشم مرتبط باشد؛ بنابراین با تجزیه‌وتحلیل آنها می‌توان به اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری درباره رویا و خواب دست یافت.» میزان حرکت و جنش چشم موش‌ها در زمان خواب عمیق به حدی است که شاید ما آن را در خطرناک‌ترین و وحشیانه‌ترین رویای‌مان نیز تجربه کنیم!
روزنامه جام جم
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
چرا اسرائیل عطش حمله زمینی به رفح را دارد؟
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
خطر فضاسازی غرب برای طرح آتشبس
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
آمریکا قربانی اسرائیل می‌شود؟
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
آیا رژیم صهیونیستی به رفح حمله می‌کند؟
گفت و گو
گفتوگوی«جام جم» با جواد محقق، نویسنده، شاعر و معلم باسابقه
اتفاقی معلم نشدم
دشمن چگونه سعی در عرفیسازی بی‌حجابی در جامعه دارد؟
به اسم آزادی به کام برهنگی!
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
آیا رژیم صهیونیستی به رفح حمله می‌کند؟
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد