آفرینندگان ضرب‌المثل‌ها

بر این اساس، ضرب‌المثل‌ها را باید پژواک اندیشه و بینش گذشتگان هر ملت دانست که سینه به سینه و نسل‌به‌نسل به ما رسیده و آفرینندگان اصلی و نخستین آنها ناشناخته‌اند. البته باید توجه داشت ​ شاعران، نویسندگان، پیشوایان مذهبی و رهبران سیاسی و همچنین کتاب‌های مقدس نیز نقش بسزایی در آفرینش این گونه از ادبیات داشته‌اند. برای نمونه باید گفت بسیاری از ضرب‌المثل‌های فارسی​ برگرفته از آثار رودکی، فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ است.

در زبان عربی نیز بسیاری از ضرب‌المثل‌ها برآمده از اشعار شاعران بزرگی چون متنبی، ابوالعلاء المعری و احمد شوقی هستند و بسیاری از ضرب‌المثل‌های انگلیسی نیز برخاسته از آثار شکسپیر و همچنین برآمده از کتاب مقدس است.

طبقه‌بندی ضرب‌المثل‌ها

مهم‌‌ترین هدف این مقاله، طبقه‌بندی و دسته‌بندی ضرب‌المثل‌های سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی است. این طبقه‌بندی را براساس سه عامل انجام می‌دهیم.

1 ـ از لحاظ محتوایی

2 ـ براساس اشتراک لفظی و معنایی

3 ـ از نظر کاربردی

طبقه‌بندی محتوایی ضرب‌المثل‌ها

ضرب‌المثل‌ها از جهت محتوا و درونمایه در هر زبانی، گونه‌های مختلفی دارند. ضرب‌المثل‌های فارسی را می‌توانیم از لحاظ محتوا به گونه‌های زیر تقسیم کنیم.

1 ـ مثل یا جمله مثلی: جمله‌ای است زبانزد گروهی از مردم که گوینده یا آفریننده اصلی آن ناشناخته است:

ـ در همیشه روی یک پاشنه نمی‌گردد.

ـ سری که درد نمی‌کند، دستمال نمی‌بندند.

ـ تنها به قاضی رفته، خوشحال برمی‌گردد.

2 ـ تمثیل: ضرب‌المثلی است قصه‌دار که در میان مردم رایج شده و در مواردی حکایت یا داستان آن فراموش شده است:

ـ یک بار جستی ملخک، دو بار جستی ملخک، آخر تو مشتی ملخک.

ـ خر ما از کرگی دم نداشت.

ـ علی ماند و حوضش.

3 ـ جمله قصار: مضمون یا پندی است زبانزد گروهی از مردم که گوینده و سازنده نخستین آن شناخته شده است:

ـ توانا بود هر که دانا بود. (فردوسی)

ـ ماهی از سر گنده گردد، نی ز دم. (مولوی)

ـ مشک آن است که ببوید، نه آن که عطار بگوید. (سعدی)

4 ـ کلیشه: ترکیب و ساخت ویژه‌ای از واژگان است که با واژه‌های دیگر کامل می‌شود:

ـ دری به تخته خورد و... .

ـ اگر ریگی به کفشت نیست... .

ـ نونت نبود، آبت نبود... چی بود؟