همه اتفاقات پشت پرده

منظور از تاثیرگذاری این نیست که با پخش برنامه، نرخ تورم جابه‌جا شود یا در قیمت کالاهای مورد نیاز مردم تغییری به وجود بیاید. البته ممکن است پایش برخی مواقع تاثیر غیرمستقیمی هم بر کف بازار گذاشته باشد. ولی تاثیرگذاری عمده برنامه را می‌توان در حوزه تصمیم‌گیری‌های مسئولان اقتصادی و موضعگیری‌های مدیران و برنامه‌ریزان عرصه کسب و کار مشاهده کرد.

رسم خوب برنامه پایش این است که همه اتفاقات پشت پرده را با مردم در میان می‌گذارد. شبی مجری برنامه اعلام کرد مسئول مربوط جواب تلفن برنامه را نمی‌دهد و از زیر بار پاسخگویی شانه خالی می‌کند. این جسارت و صراحت به مذاق رئیس‌جمهور سابق خوش نیامد و آنچنان برآشفت که صلاح دید موضوع را با رسانه‌های عمومی در میان بگذارد.

خبرنگاران حوزه اقتصاد هر بار که پایش پخش می‌شود، آن را رصد می‌کنند و از آن تیترهای خوبی بیرون می‌کشند. معمولا موضعگیری‌ها، اعتراضات و انتقادها نسبت به حرف‌های بیان شده تا چند روز بعد از پخش این برنامه هفتگی ادامه پیدا می‌کند.

مثلا همین چند هفته پیش بود که «آمار شغل ایجادشده در دولت گذشته» در این برنامه اعلام شد که با آمار مورد ادعای دولتمردان پیشین تفاوت فاحشی داشت. از فردای آن شب این مساله به مهم‌ترین بحث اقتصادی کشور بدل شد و صاحبنظران تحلیل‌های متفاوتی را درباره آن ارائه کردند. پایش را از این نظر می‌توان به برنامه نود شبیه دانست. البته قصد نداریم لقب جعلی و کلیشه‌ای نود اقتصادی را به پایش بدهیم چون این اصطلاح این‌قدر دستمالی شده که دیگر کارکرد خودش را از دست داده است. ده‌ها برنامه تلویزیونی مدعی هستند که ما در حوزه خودمان ضیافتی نود‌گونه برپا کرده‌ایم و از این رهگذر، برنامه‌هایی چون نود سینمایی، مذهبی، اجتماعی، تئاتری و علمی عرض اندام کرده‌اند. نود یک برنامه منحصربه‌فرد است که در حوزه ورزش و مشخصا فوتبال ایران جواب می‌دهد و تهیه‌کننده‌های حوزه‌های دیگر با تکرار و تقلید از آن راه به جایی نخواهند برد، اما پایش با ساختار و قالبی متفاوت با نود توانسته در حوزه اقتصاد حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.

این برنامه از عنوان خوبی بهره می‌برد. پایش به معنی نظارت است و منظور از آن هشیاری از وضع یک سامانه یا پدیده از راه مشاهده دگرگونی‌هایی است که ممکن است با گذر زمان در آن سامانه یا پدیده رخ دهد. مرتضی حیدری به همراه همکارش هر هفته آخرین تحولات اقتصادی را پایش می‌کند و نتیجه آن را با زبانی ساده در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.

این برنامه برای خودش شعار «پادمان حمایت رسانه ملی از کار و سرمایه ایرانی» را انتخاب کرده که به شعار انتخاب شده برای سال 91 اشاره دارد.

بیست و چهارم اردیبهشت بود که پایش پا به میدان برنامه‌های تلویزیونی گذاشت و تولدش را جشن گرفت. حضور مرتضی حیدری به‌عنوان مجری برنامه نوید یک کار جدی و قابل تامل را می‌داد. او در اجرا مسلط و قوی نشان می‌دهد، چون تحصیلات مرتبط با رشته اقتصاد دارد و از پشتوانه علمی خوبی برخوردار است. مسئولان اقتصادی تمایل دارند در صحبت‌هایشان به جای پاسخگویی، به بیان عملکرد بپردازند. سخنرانی‌های آنها معمولا شامل آمار و اعداد و ارقامی می‌شود که مخاطب عام از صحت و سقم آن اطلاع درستی ندارد. حیدری با سوالات پشت سر همی که می‌پرسد، سعی دارد ضرباهنگ تعریف و تمجید مسئولان از خودشان را کاهش دهد. او تا حدودی در این حوزه موفق عمل کرده؛ اما در عین حال باز هم شاهد هستیم که برنامه‌ گاه رنگ و بوی گزارش عملکرد به خود می‌گیرد.

وبگردی با چاشنی کارآفرین و قهرمان هفته

در پایگاه اطلاع‌رسانی پایش، اهدافی چون جلب مشارکت هموطنان در پایش مردمی محیط کسب و کار ایران، جلب مشارکت هموطنان در پایش مردمی محیط کسب و کار، معرفی کارگران فداکار و دارای وجدان کاری بسیار بالا، معرفی تجربیات کارآفرین‌های موفق و استخراج نظر مردم درباره مسائل روز اقتصاد ایران ذکر شده است. این برنامه تلاش دارد در بخش‌های مختلف این اهداف را محقق سازد. مهمان ویژه، قهرمان هفته، پایش مردمی، گزارش بازار، وبگردی و کارآفرین مهمان ازجمله بخش‌هایی است که در کنار هم پایش هفتگی را شکل می‌دهد.

این برنامه با یک سوال محوری به استقبال مهمانان می‌رود و صرفا روی شخصیت علمی و حرفه‌ای آنها متمرکز نمی‌شود. مثلا مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور در پایش درباره برنامه دولت برای ادامه هدفمندی یارانه‌ها صحبت کرد و اطلاعاتی به مردم و رسانه‌ها داد که بیشتر بار خبری داشت. او در روزهایی روی صندلی مهمان نشست که مردم سوالات زیادی درباره جزئیات اجرای موضوع هدفمندی داشتند. با بررسی قسمت‌های دیگر برنامه متوجه می‌شویم پایش به دنبال طرح مباحث تئوری صرف نیست و بیشتر به دنبال موضوعات اقتصادی می‌رود که مردم صبح تا شب با آن درگیر هستند.

در یکی از قسمت‌های دیگر برنامه‌ حجت‌الاسلام شهاب‌الدین مرادی به استودیو آمد و درباره تشریفات اضافی مراسم عروسی و خرج و مخارج آن سخن گفت. مرادی در جایگاه یک کارشناس دینی و معارفی به بررسی یک موضوع فرهنگی، اقتصادی پرداخت و توضیح داد که ریخت و پاش‌های چندصد میلیونی در جشن‌های ازدواج با چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد. مرادی ریشه تفاخر برای برگزاری مجالس تشریفاتی را حماقت عنوان کرد و ادامه داد: وقتی در درون خودمان احساس ارزشمند بودن نمی‌کنیم، به مدل‌های تجملاتی متوسل می‌شویم.

پایش در طول این دو سال ثابت کرده علاقه‌ای به پیگیری اقتصاد صرف ندارد و دوست دارد اقتصاد را در پیوند با دیگر حوزه‌های اجتماع، فرهنگ و هنر بررسی کند. یکی از جالب‌ترین اخباری که درباره پایش منتشر شد، این خبر بود: «چو چانگ در پایش از اقتصاد چین سخن می‌گوید.»

حیدری دوست داشت بازیگر چینی سریال پایتخت3 را به استودیو بیاورد؛ اما این خواسته محقق نشد چون سفارت چین به او چنین اجازه‌ای نداد. خانم چو چانگ قرار بود درباره فرهنگ کاری و مصرفی مردم چین صحبت کند؛ مساله‌ای که برای مردم از جذابیت بسیاری برخوردار است، زیرا مردم دوست دارند بدانند چینی‌ها چگونه تولید همه‌جور کالای ریز و درشت را (هرچند با کیفیت پایین) یاد گرفته‌اند و با صادرات اجناس ارزانقیمت به غول اقتصادی بدل شده‌اند.

فرهنگ کار و تولید در کشور آسیایی چین و نگرش مردم آن منطقه به زندگی موضوعی است که می‌تواند از جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. غیبت خانم چو چانگ این بحث را به تعطیلی کشاند و به جای آن کارشناسان درباره نرخ بنزین به بحث و تبادل نظر پرداختند.

ارتباط دوسویه و بهره‌گیری از شهروندان خبرنگار

پایش در مدت دو سالی که از پخش آن می‌گذرد، توانسته به ارتباط دوسویه با مخاطبش دست پیدا کند. مخاطبان پایش بینندگان منفعلی نیستند و در سطوح مختلف با برنامه مورد علاقه‌شان همکاری می‌کنند. این همکاری را می‌توان در قالب پدیده‌ای به‌عنوان «خبرنگاری شهروندی» مورد بررسی قرار داد. در این شیوه همه شهروندان یک جامعه می‌توانند دست به تولید خبر و گزارش بزنند و از طریق رسانه‌های پرمخاطب محصولشان را عرضه و منتشر کنند. در برنامه پایش در بخش «پایش مردمی» این ارتباط دوطرفه شکل می‌گیرد. پایش مردمی شامل سوژه‌هایی است که مردم از دور و برشان شکار کرده‌اند. سوژه‌هایی که از دید تیزبین مخاطبان برنامه پنهان نمانده و قابلیت انتشار در یک رسانه فراگیر را پیدا کرده است. اگر بیننده این قسمت باشید، با تصاویر جالبی مواجه خواهید شد، مثلا صندوق انتقاد و پیشنهادی را می‌بینید که در بیمارستان واقع شده و مردم مضطرب آنجا داخلش اسکناس انداخته‌اند؛ با کتاب‌هایی مواجه می‌شوید که مغازه‌دار روی قیمت قبلی‌اش برچسب زده و قیمت جدید را جایگزین کرده است. صفحه روزنامه‌ای را می‌بینید که در همه کادرهای تبلیغاتی آن یک عده چاپلوس به مدیر جدید تبریک گفته‌اند.

برچسب‌های تبلیغاتی روی دیوارها و جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای تامین غذای قوهای مهاجر از دیگر سوژه‌های قابل مشاهده در این بخش است؛ سوژه‌هایی که خبرنگاران رسمی برنامه فرصت پیگیری آن را ندارند و الزاما باید توسط مردم شکار شود.

در بخش قهرمان هفته، پایش سراغ کارگران و کارمندانی می‌رود که با حداقل حقوق زندگی می‌گذرانند؛ اما دست به کاری بزرگ زده‌اند که می‌توان به آنها لقب قهرمان داد. این قهرمانان را مردم و کارشناسان با رای خودشان انتخاب می‌کنند. هر بار سه قهرمان معرفی می‌شود که یکی از آنان بر صدر می‌نشیند. از بین قهرمان‌های انتخاب‌شده می‌توان به رفتگری اشاره کرد که پولی میلیونی را به صاحبش بازگردانده بود یا معلم خیری که با اهدای یک قطعه زمین در مدرسه‌سازی مشارکت کرده بود.

نظرسنجی‌های پایش هم کانال دیگری است که امکان مشارکت مردم را فراهم می‌کند. در آخرین نظرسنجی برنامه (جشن دو سالگی) 58 درصد مردم گفتند لحن برنامه در برابر مسئولان اقتصادی صریح و اقتصادی بوده است.

42 درصد هم نظر مخالف داشتند و به گزینه خیر رای دادند. مجموعا حدود 500 هزار نفر در این نظرسنجی شرکت کردند که نشان از آمار بالای مخاطبان دارد. هرچند در برخی قسمت‌ها تعداد پیامک‌دهندگان به رقم یک میلیون و 400 هزار نفر هم رسیده است.

غیبت گزارش‌های مستند

پایش برای کسب موفقیت بیشتر باید دوربینش را به خارج از استودیو ببرد و با گزارش‌های میدانی مردم را در جریان اتفاقات کف بازار قرار دهد. اکنون بیشتر شاهد رفت و آمد کارشناسان و کارآفرینان به استودیو هستیم و از گزارش‌های مستند و عینی خبری نیست. پیگیری بیشتر سوژه‌ها و موضوعات نیز به پایش کمک می‌کند تا گره‌های کور هر مساله را پیدا کند. البته در این بخش باید هشدارهای مجری برنامه را هم جدی گرفت. او در آخرین برنامه لابه‌لای صحبت‌هایش به این نکته اشاره کرد که وقتی کم‌کاری و ضعف مسئولان علنی می‌شود و آنها به روی مبارک خودشان نمی‌آورند که مقصر هستند، شاید تغییر ساعت پخش برنامه بتواند این مساله را حل کند. خیلی از مسئولان در نیمه‌شبی که پایش پخش می‌شود، در خواب ناز به سر می‌برند. اگر برنامه چند ساعتی زودتر پخش شود شاید خواب آنها هم به تاخیر بیفتد.( احسان رحیم‌زاده/ ضمیمه قاب کوچک)