حرفه لحاف‌دوزی فراموش می​شود

حرفه لحاف‌‌دوزی که تا چند دهه پیش در تمام مناطق شهری و روستایی ایران رواج بسیاری داشت، امروزه و به دلیل توسعه صنعت نساجی و تولید انواع پتوها و لحاف‌های صنعتی متنوع و رنگارنگ رو به انقراض و فراموشی است، هرچند هنوز می‌توان ردپایی از آن را در محلات قدیمی شهرها و برخی روستاها مشاهده کرد؛ ردپایی که اگر به سرنخی برای احیای این هنر تبدیل نشود، بزودی و برای همیشه در هیاهوی توسعه صنعت و تکنولوژی کمرنگ و فراموش می‌‌شود.

لحاف‌دوزی، مستندنگاری شده است

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی دراین باره به جام‌جم می‌گوید: پژوهش درباره فرهنگ‌ها، حرفه‌ها، آیین‌ها، باورها و آداب و رسومی که از گذشتگان به ما رسیده و اکنون تغییر کرده یا رو به فراموشی است، تحت عنوان «مردم‌نگاری» در محدوده وظایف میراث فرهنگی تعریف می‌شود و بر این اساس میراث خراسان جنوبی به پژوهش درباره حرفه لحاف‌دوزی به عنوان یکی از این حرفه‌ها و ثبت و ضبط آن برای ماندگار شدن در حافظه فرهنگ و تاریخ استان و کشور اقدام کرده است.

به گفته سیداحمد بردباری، ‌اکنون نحوه انجام این کار پس از مطالعات پژوهشی مستندنگاری شده و نقش‌ها و طرح‌های به کار رفته در آن نیز ثبت شده و میراث خراسان درصدد است این حرفه را ابتدا در استان و سپس در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت برساند.

وی با اشاره به این‌که یک استان در صورتی می‌تواند به ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی به نام خود اقدام کند که یا خاستگاه آن باشد یا آن اثر و حرفه هنوز در آن منطقه زنده باشد، می‌افزاید: خراسان جنوبی خاستگاه حرفه لحاف‌دوزی نبوده و این حرفه در جای‌جای کشورمان وجود داشته است، اما این استان از معدود نقاطی است که لحاف‌دوزی هنوز در آن زنده است و عده‌ای از این راه ارتزاق می‌کنند و حتی برخی در منازل خود و برای مصارف شخصی به آن مبادرت می‌ورزند، از این رو می‌توان آن را به نام این استان به ثبت ملی رساند. کارشناس ارشد مردم‌شناسی میراث خراسان جنوبی خاطرنشان می‌کند: اکنون برنامه ثبت این حرفه و برخی دیگر از حرفه‌ها و آثار استان جزو اولویت‌های میراث است و به محض اختصاص اعتباری برای انجام کارهای مطالعاتی و تهیه فیلم مستند، به تشکیل پرونده برای ثبت آن اقدام خواهیم کرد.

وی در عین حال می‌افزاید: از آنجا که این حرفه جزو مشاغل صنایع دستی به شمار نمی‌رود، بنابراین احیا و حمایت از شاغلان آن نیز به عهده سازمان میراث فرهنگی نیست، اما میراث با مستندنگاری و ثبت استانی و ملی آن می‌تواند اولین گام را در جهت حمایت و احیای آن بردارد.

بردباری با اشاره به این‌که اکنون حدود چهار تا پنج نفر در بیرجند و بازار این شهرستان به حرفه لحاف‌دوزی مشغول هستند، درباره دلایل زنده ماندن نسبی این حرفه در این استان می‌گوید: معمولا حرفه‌های قدیمی و سنتی به دو دلیل نابود شده و از بین می‌روند؛ ابتدا واقع شدن خاستگاه آن حرفه در مسیر توسعه که موجب جایگزینی حرفه سنتی با حرفه‌های صنعتی و جدید می‌شود و دوم واقع شدن آن منطقه در مسیر تردد کاروان‌های تجاری که موجب ورود اجناس و صنایع جدید و نابودی کالاهای قدیمی می‌شود، اما خراسان جنوبی اولا چند سالی است از خراسان بزرگ جدا و استان شده و در مسیر توسعه قرار گرفته و ثانیا در مسیر تردد کاروان‌های تجاری نبوده است، بنابراین بسیاری از مشاغل قدیمی که در دیگر نقاط کشور از بین رفته، هنوز در این استان فعال است، هرچند به صورت محدودتر.

به گفته وی، تولید کفش سنتی، ‌حصیربافی، تولید سفره آردی، حوله بافی، زنگ و زنگوله‌سازی و لحاف دوزی از جمله این مشاغل هستند که البته برخی از آنها همچون لحاف‌دوزی کمرنگ شده، اما هنوز پابرجاست.

چاپ و تدوین کتاب مردم‌شناسی

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی در این زمینه یادآور می‌شود: ثبت تمام آیین‌های استان از جمله لحاف‌دوزی نیازمند انجام پژوهش میدانی و برگزاری شوراهای مختلف است و متاسفانه به دلیل کمبود اعتبار و نبود معیارهای مشخص، هنرمندان لحاف‌دوز تاکنون بیمه نشده اند و آثار آنها ثبت نشده است. حسن رمضانی، می‌گوید: پیشه‌هایی که در قالب پژوهش‌های مردم‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد، در کتاب‌های مردم‌شناسی استان ثبت می‌شود و در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد. در همین حال امیرآبادی، یکی از لحاف دوزان بیرجندی به درآمد ناچیز این حرفه در مقایسه با زحمتی که برای زیبایی آن کشیده می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: متاسفانه لحاف‌دوزی در هیچ جای کشور به عنوان یک پیشه و حرفه مستقل دارای یک صنف یا انجمن حمایتی نیست و به همین دلیل نه‌تنها در حال فراموشی است، بلکه هنرمندان و شاغلان به آن نیز از هرگونه حمایتی از جمله بیمه محروم هستند.

به گفته وی، از آنجا که مردم بیرجند هنوز بافت سنتی خود را حفظ کرده‌اند، پیش‌بینی می‌شود با حمایت میراث فرهنگی و آموزش و معرفی این هنر از سوی اداره کل فنی حرفه‌ای به مردم و نسل جوان بتوان از فراموشی آن حداقل در شهر بیرجند جلوگیری و زمینه صادرات این هنر را به ‌عنوان یکی از هنرهای دست صنعتگران خراسان جنوبی فراهم کرد.

کاهش دردهای مفاصل با لحاف و تشک‌های سنتی

لحاف و تشک‌های سنتی علاوه بر گرما و زیبایی منحصربه فردی که به دلیل وجود رنگ و طرح‌های متنوع دارد و همواره به این خاطر در فهرست جهزیه نوعروسان قرارداشته ، به سبب وجود پنبه به کار رفته در آنها در حفظ سلامت بدن نیز تاثیر بسزایی دارد. علیرضا پرهیز، پزشک طب سنتی با اشاره به این‌که لحاف‌های سنتی که با پنبه تهیه می‌شود، بهترین عامل برای جلوگیری از دردهای مفاصل، جلوگیری از انواع حساسیت‌ها و بیماری‌های پوستی است، می‌گوید: ترویج تشک و لحاف‌های سنتی ضامن بقای سلامت انسان است.

به گفته وی، بعضی از تشک‌های صنعتی با انواع فیبر، موکت یا سایر الیاف مصنوعی تهیه می‌‌شود و به دلیل سفتی یا نرمی بیش از حد، علاوه بر این‌که خواب کافی را از انسان می‌گیرد، موجب انواع دردهای مفصلی می‌شود، در حالی که لحاف و تشک‌های سنتی به دلیل استفاده از الیاف پنبه و طبیعی، سازگاری بیشتری با بدن انسان داشته و با خواب کافی زمینه آرامش روحی و جسمی را فراهم می‌کند.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران