مسعود رضایی پژوهشگر تاریخ معاصر در گفتگو با
جام جم آنلاین با اشاره به وجود انبوهی از اسناد و مدارک که درباره اقدامات فاجعه بار محمدرضا شاه وجود دارد خاطرنشان کرد: این آثار عمده مربوط به خاطرات وابستگان به رژیم پهلوی است که به خوبی فضای آشفته دوران حکومت رژیم گذشته را بیان می‌کند و مسائل و مشکلات موجود در آن دوره را شرح می‌دهد.
وی ادامه داد: یکی از شاخص‌ترین این آثار کتاب خاطرات اسدالله علم یار دیرین و نزدیک پهلوی دوم است که به عنوان نمونه می‌توان به بخش‌های از روزنوشت‌های او در سال ۱۳۵۳ اشاره می‌کند. وی در خاطرات بیان کرده که در همین سال در یکی از جلسات یکی از شورا‌هایی که برای حل و فصل مسائل مربوط به روستا‌ها تشکیل شده بود شرکت کرده و در خلال صحبت‌های اعضای شرکت کننده در این نشست متوجه شد که با کمال تاسف فقط یک درصد از روستا‌های کل کشور از آب آشامیدنی سالم برخوردارند. این خاطرات در شرایطی نگاشته شده که سال ۵۳ اوج درآمد‌های نفتی رژیم پهلوی بود.
رضایی مراجعه به مطبوعات دوره پهلوی را یکی دیگر از اسناد بازگوکننده وضعیت وخیم مردم در زمان حکومت شاه بیان کرد و گفت: تورق بسیاری از نشریات از جمله کیهان و اطلاعات در بین سال‌های ۵۵ و ۵۶ که دوران اوج درآمد‌های نفتی بود بخوبی نشان می‌دهد برغم این ثروت زیاد که در دستان هیات حاکمه قرار داشت ما در تهران به عنوان پایتخت ایران روزانه چندین ساله خاموشی برق داشتیم.
وی اضافه کرد: موضوع گرانی کالا و همچنین اجاره خانه هم از دیگر مسائل و مشکلاتی بود که خانواده‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کردند و باز هم باید این نکته را مورد تاکید قرار داد که این مسائل آزار دهنده در شرایطی بود که ایران نه در تحریم شبکه بزرگ استکباری و در راس آن آمریکا قرار داشت و نه فشار‌های مختلف خارجی، رژیم شاهنشاهی را در تنگنا قرار داده بود، اما با این حال متاسفانه مردم با کمبود‌های شدیدی در حوزه انرژی و درآمد‌ها مواجه بود و حتی این مسائل به مطبوعات و رادیو و تلویزیون هم کشیده شده بود.
این پژوهشگر تاریخ معاصر در ادامه موضوع حاشیه نشینی را یکی دیگر از معضلات آن دوره خواند و تاکید کرد: در همان زمانی که ایران در اوج دوستی و اتحاد خود با آمریکا قرار داشت و ایالات متحده از محمدرضا پهلوی به عنوان دوست نزدیک خود یاد می‌کرد شما می‌بینید که در حاشیه شهر‌های بزرگ ما با پدیده حلبی آباد‌ها و گودنشینی به صورت وسیع روبرو بودیم. یکی از این حلبی آباد‌ها در انتهای اتوبان شهید سلیمانی قرار داشت که به اسم ۴۵ متری معروف بود. در این منطقه ما با مردمی مواجه بودیم که برای داشتن حداقل یک سرپناه در حلبی آباد زندگی می‌کردند و این مساله تنها محدود به تهران نمی‌شد بلکه در بسیار از شهر‌های بزرگ و کلانشهر‌ها هم ما شاهد گسترش حلبی آباد‌ها بودیم.
وی خاطرنشان کرد: الان کسانی که به دنبال تطهیر پهلوی هستند و در عرصه فضای مجازی در این عرصه تکاپو می‌کنند برای تحریف تاریخ با انتشار عکس‌ها و تصاویری از برخی فضا‌های شهری که عمدتا مربوط به مناطق مرفه نشین جامعه می‌شود سعی در القای این موضوع دارند که زندگی اجتماعی مردم در شهر‌ها همراه با رفاه و آسایش بود. این در حالی است که به استناد مدارک و اسناد موجود بسیاری از محلات و خیابان‌های تهران از نظر آسفالت و امکانات شهری در وضعیت نابسامانی قرار داشت و مردم از بسیاری از امکانات محروم بودند.
این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به کمبود‌های شدیدی که به لحاظ امکانات زندگی در بسیاری از شهر‌ها و روستا‌های کشور در دوران پهلوی وجود داشت گفت: بسیاری از مناطق در گوشه و کنار ایران از امکان دسترسی به برق محروم بودند و حتی در شهر‌های بزرگی مثل مشهد، اصفهان و شیراز هم برخی از محلات وضعیت بسیار نامطلوب و عقب افتاده داشتند و سیستم فاضلاب ساماندهی نشده بود و پساب‌ها در کوچه و خیابان جاری بود.
رضایی نارسایی در حوزه بهداشت و درمان را یکی دیگر از نقاط سیاه دوران پهلوی دانست و خاطرنشان کرد: به لحاظ پزشکی این مساله کاملا عمومیت داشت که در بسیاری از شهر‌ها ما به دلیل نبود کادر درمانی کافی شاهد حضور پزشکان خارجی از بنگلادش، فیلیپین، پاکستان و هند بودیم و بسیرای از روستا‌ها حتی پزشک عمومی نداشتند. این در حالی بود که از سال ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ دانشگاه تهران و دیگر دانشگا‌های کشور کار خود را شروع کرده بودند و بعد از گذشته چند دهه همچنان رژیم پهلوی نتوانسته بود امکامات بهداشتی و درمانی و بزشکی مناسبی و حداقلی را در کشور ایجاد کند.
عقب ماندگی در حوزه صنعتی به عنوان یکی از چالش‌های رژیم گذشته مورد اشاره رضایی قرار گرفت و او با بیان اینکه گرچه در برخی از موارد ما شاهد سدسازی‌هایی در کشور بودیم تصریح کرد: در ارزیابی این موضوع نیابد صرفا سخت افزاری به قضیه نگاه کنیم، چون از مجموع سد‌هایی مثل دز، کرج، لتیان و ... در کشور ساخته شد به هیچ وجه در ایجاد آن تکنولوژی، طراحی و سازندگان ایرانی حضور نداشتند و اگر پالایشگاهی یا نیروگاهی در کشور ساخته می‌شد تماما از سوی شرکت‌ها و کمپانی‌های خارجی و آن هم با قیمت گزاف ایجاد می‌شد و مقایسه این موارد از بین دو دوره رژیم شاهنشاهی و انقلاب اسلامی ما را با تفاوت‌های از زمین تا آسمان مواجه می‌کنند. ما امروز از صفر تا صد طراحی و راه اندازی بسیاری از صنایع با دانش ایرانی و توان بومی و نیروی متخصص وطنی صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه پهلوی ستایان تلاش می‌کنند تا پیشرفت انرژی اتمی را بواسطه پایه گذاری این صنعت در دوره پهلوی نسبت بدهند خاطرنشان کرد: از حوالی سال ۵۰ قرار شد که در ایران صنعت انرژی اتمی پایه گذاری شود و قرارداد‌هایی هم در این زمینه با برخی از کشور‌ها بسته شد و اقداماتی هم صورت گرفت، اما واقعیت آن است که آنچه پایه ریزی شد از سوی شرکت‌های اروپایی بود که مغز و هسته اصلی و دانش علمی و حتی مهارت‌های آن هم خارجی بود و آنچه که در اختیار بود صرفا کار‌های اپراتوری بود و ما با این وضعیت امکان و اجازه‌ای را نداشتیم که در این صنعت ورود جدی داشته باشیم، چون طرف‌های خارجی بار‌ها می‌گفتند که در این حوزه تمام عملیات مربوط به صنعت انرژی را خودمان انجام می‌دهیم.
رضایی افزود: آن صنعت اتمی وابسته کجا و فعالیت‌های که در این حوزه بعد از انقلاب بخصوص طی سه دهه اخیر صورت گرفت کجا و این دو مقوله اساسا با هم قابل مقایسه نیستند، چون تمام مراحل مربوط به این صنعت بعد از انقلاب کاملا بومی سازی شده و ما قدم‌های بزرگی در این عرصه برداشتیم و به نقطه اوج و قله ترقی و پیشرفت رسیدیم.
این پژوهشگر تاریخ معاصر وابستگی صنایع نظامی و ارتش شاهنشاهی به غرب را از دیگر نقاط تاریک دوران پهلوی دانست و خاطرنشان کرد: شاه همواره مدعی بود که ما پیشرفته‌ترین سلاح‌ها را داریم و ارتش را با سلاح‌ها انگلیس و آمریکایی تجهیز کرده بود و این مساله در شرایطی رخ داد که نیروی نظامی ما از دانش روز در این حوزه بهره کافی نداشت و نه تنها در حوزه طراحی و تولید و ساخت بلکه در بخش تعمیر و نگهداری این تجهیزات هم ما در سطح بسیار نازلی قرار داشتیم، اما بعد از انقلاب اسلامی مثل دیگر زمینه ما در این حوزه تغییر ریل دادیم با اتکای به روحیه خودباوری نیرو‌های متعهد و متخصص نظامی از امکانات دفاعی و رزمی بالایی برخوردار شدیم که حتی مورد اعتراف دشمنان ما نیز قرار گرفته است.
رضایی با اشاره به افزایش درآمد‌های نفتی در بین سال‌های ۵۲ تا ۵۶ گفت: در این مقطع به دلیل وقوع جنگ اعراب و اسراییل قیمت نفت افزایش پیدا کرده بود و به همین خاطر ما با دوره افزایش واردات انبوه مواد مصرفی و پوشاک مواجه شدیم و تا مردم بخصوص در شهر‌های بزرگ از رفاه نسبی در این حوزه برخوردار شدند، اما برغم اینکه افزایش سرمایه‌ها در کشور به جای پرداختن به مسائل زیربنایی، پول ملت صرف خرید تجهیزات نظامی شد.
وی با استناد به خاطرات علینقی علیخانی و عبدالمجید مجیدی دو تن از اقتصادانان رژیم پهلوی تصریح کرد: برابر با آنچه که در این خاطرات آمده ایران در این مقطع به صورت بزرگترین خریدار تجهیزات نظامی آمریکا و انگلیس درآمد و به جای اینکه درآمد‌های نفتی صرف کار‌های زیربنایی شود با خرید تجهیزات نظامی ما روز به روز وابسته بیشتری به غرب پیدا کردیم. حتی اسدالله علم هم در خاطراتش می‌گوید که سفیر انگلیس به من گفت شما این همه سفارش خرید تانک دادید و این موضوع مسلما برای ما سود خوبی دارد، اما من نگران این هستم که شما نتوانید به اقتصاد خود برسید.
رضایی در پایان به جوانان توصیه کرد که دانش و آگاهی خود را درباره رژیم گذشته را محدود به شبکه‌های اجتماعی نکنند و بلکه با مراجعه به اسناد و مدارک متقن ومعتبر نگاه عمیق تری به وضعیت اقتصادی، فنی، فناوری، صنعتی، بهداشتی داشته باشند و از این منظر وضعیت قبل و بعد از انقلاب را مورد مقایسه قرار دهند.
