فیلم مستند و رویکرد روسای سیما و سینما

در این جلسه رئیس رسانه‌ملی با تاکید بر نقش مستندسازان در این رسانه و در عرصه‌های خطیر و استراتژیک، از تلاش خود برای افزایش توان مالی حوزه مستند در سال آینده خبر داد.

چنین جلساتی بی‌شک نشان از رویکرد مثبت و جهت‌گیری صحیح و شناخت کافی رئیس صداوسیما نسبت به مقوله آثار مستند دارد و امید است همان‌طور که ایشان نیز خود تاکید داشته‌اند، چنین جلساتی استمرار یابد و البته دایره آن نیز فراخ‌تر شود. بر هیچ‌کس پوشیده نیست که در بزنگاه‌های حساس این مستندسازان هستند که در حوادث و رویداد‌ها و بحران‌های مختلف مانند جنگ، زلزله، سیل، کرونا و ... در صف مقدم قرار دارند و هر خطری را به جان می‌خرند تا راوی حقیقتی باشند که اگر دیر آن را ثبت و ضبط کنند، از کف خواهد رفت یا تحریف خواهد شد. 

مستندسازان همچنین در حوزه به‌تصویرکشیدن و تحلیل و آسیب‌شناسی موضوعات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، زیست‌محیطی، فرهنگی و دیگر مضامین مهم و استراتژیک، نقشی ویژه و تعیین‌کننده دارند و اثری که رقم می‌زنند، همچون سندی معتبر و پژوهشی عمیق می‌تواند دستمایه صاحب‌نظران و متولیان امور قرار گرفته و براساس‌آن نسبت به رفع مشکلات چاره‌اندیشی کنند. 

البته آثار فیلمسازان مستند محدود به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی نیست و در به‌تصویرکشیدن حماسه‌هایی مانند دفاع‌مقدس و فرهنگ‌های مختلف و طبیعت بکر ایران و معرفی سرمایه‌های معنوی و ملی کشور نقش بی‌بدیلی داشته و دارند.

بااین‌حال همین مستندسازان که نقشی حساس در فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی جامعه و آسیب‌شناسی مقولات مختلف دارند، خود، اما با مشکلی بزرگ در عرصه بودجه و هزینه‌های تولیدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که با توجه به افزایش هزینه‌های مختلف، عرصه را بر آن‌ها تنگ‌تر نموده و تاکید رئیس رسانه‌ملی بر تلاش برای افزایش توان مالی بخش مستند، نشان از آشنایی ایشان با سختی‌ها و مشکلات مستندسازی و نقش مهم آن‌ها در جهان رسانه دارد؛ به‌خصوص این‌که در تمام جهان و ازجمله ایران خاستگاه و پایگاه اصلی مستند تلویزیون است.

دومین اتفاق در حوزه سینمای مستند، نامه رئیس سازمان سینمایی به مدیر مرکز گسترش سینمای تجربی در باب بازنگری در خصوص ترمیم بودجه فیلم‌های مستند در سال آتی است؛ نامه‌ای که بعد از شنیدن صدای مستندسازان و شکوه‌های آنان در جشنواره حقیقت درباره وضعیت به‌شدت نامناسب بودجه آثار مستند نگاشته شده است. هرچند که این گلایه‌ها، پیش از این نیز بار‌ها توسط مستندسازان به اشکال مختلف و در رسانه‌های گوناگون مطرح شده، اما این بار وزیر ارشاد خود نیز از نزدیک شاهد این انتقادات و شکوه‌ها در مراسم اختتامیه جشنواره حقیقت بوده و با دستور صریح ایشان، سرانجام چنین نامه‌ای توسط معاون سینمایی نوشته و ابلاغ می‌شود.

این نامه در شرایطی نوشته شده که آثار تولیدشده در حوزه فیلم‌های داستانی و فیلم‌های مستند در سازمان سینمایی، از حیث تخصیص بودجه، دارای آنچنان اختلاف عمیق و تفاوت‌های فوق‌نجومی هستند که به معنای واقعی کلمه، نفس مستندسازان را (به‌جز عده‌ای خاص با بودجه‌های میلیاردی!) به شماره انداخته است. کافی است که میزان بودجه تخصیصی به فیلم‌های تولیدی در بنیاد فارابی که بعضا تماشاگران کمتری نسبت به فیلم‌های مستند داشته‌اند و رقم بودجه تخصیصی به مستند‌های مرکز گسترش منتشر شده تا به عمق این اختلاف پی برد.

البته پیش از این هم در یادداشت‌هایی نوشته‌ام، درست است که در تمام جهان به‌هرحال بودجه یک اثر داستانی و نمایشی با یک کار مستند به‌دلیل ساختار و جنس کار، معمولا و جز مواردی خاص متفاوت است و در این هیچ شک و انتقادی نیست؛ اما در تمام جهان نیز این اختلاف، از فرمول‌های منطقی برخوردار است و شکلی نجومی و تبعیض‌آمیز به خود نمی‌گیرد. حال آن‌که در تخصیص بودجه به فیلم‌های مستند و فیلم‌های داستانی در سازمان سینمایی شاهد تفاوت‌های فوق‌نجومی هستیم که فاقد منطق لازم است و همین معضل بزرگ اگر درمانی برایش اندیشیده نشود، باعث خواهد شد تا سینمای مستند نتواند به رسالت واقعی خود به‌درستی عمل کند و به کناره‌گیری مستندسازان مخلص و متخصص و اندیشمند از این عرصه منجر خواهد شد.

در هر حال با این دو رویداد در حوزه فیلم و سینمای مستند که از یک کلیدواژه مشترک به‌نام «افزایش بودجه» برخوردارند، امیدواریم سال ۱۴۰۳ شاهد اتفاقات بهتری در عرصه مستندسازی کشور باشیم.