بهانه‌ای برای دور هم بودن

ازجشن تولد خورشید و نور و پیروزی روشنایی و گرمی بر سردی و تاریکی. هوای اتاق درست مانند صدای گیرای مادربزرگ و جمع خانواده‌ای که یلدا را برای دورهمی خانوادگی‌شان انتخاب کرده‌اند، گرم است. گرمایی که فقط بخش کوچکی از آن بابت گرمای کرسی و لحاف چهل‌تکه خانه مادربزرگ است. بخش اصلی این گرمای پر طراوت، گرمای وجود یکایک اعضای خانواده است که در کنار هم و حول نخ تسبیح فامیل یعنی مادربزرگ و پدربزرگ جمع شده‌اند و فضایی صمیمانه را شکل داده‌اند. زیبایی و ارج نهادن به یلدا هم بابت همین گرمی و صمیمیتی است که در میان اعضای خانواده و فامیل ایجاد می‌کند. 

صله رحم   
بی‌تردید یکی از اصلی‌ترین فلسفه‌ها و راز و رمزهای ماندگاری آیین‌هایی همچون یلدا، برکاتی است که با خود به همراه دارند و یکی از این برکات صله رحم و جمع شدن اعضای خانواده و فامیل در کنار همدیگر است. این جمع‌های دوستانه و خانوادگی علاوه بر این‌که موجب مودت میان اعضای خانواده و فامیل می‌شود، سبب می‌شود تا خانواده از مشکلات یکدیگر با خبر شده و به حال هم رسیدگی کنند.

تثبیت جایگاه بزرگ‌ترها   
محل تجمعات یلدایی معمولا در خانه بزرگ‌ترهای خانواده و فامیل است. در چنین مراسم‌هایی کوچک‌ترهای خانواده به دیدار و دست‌بوسی بزرگ‌ترها می‌روند و با این کار جایگاه بزرگ‌ترها درمیان اعضای خانواده و فامیل تثبیت می‌شود. در چنین شرایطی بزرگ‌ترها در صورت بروز اختلافات و چالش‌ها میان اعضای خانواده و فامیل می‌توانند نقش واسطه‌گری و ریش سفیدی را ایفا کرده و در نهایت گرما و صمیمیت بیشتری میان اعضای خانواده شکل می‌گیرد. 

شادابی و کاهش استرس   
حتما تجربه کرده‌اید که با یک حال بد وارد مهمانی شده‌اید و با یک حال خوب از مهمانی رفته‌اید. جمع خانواده این حال خوب را به کمک چند سازوکار برای شما به ارمغان می‌آورد: یکی این‌که به شما این احساس را می‌دهد که تنها و بی‌کس نیستید و این باعث می‌شود که احساس امیدواری کنید و احساس کنید که هنوز هم می‌توانید روی مشکلات‌تان کنترل داشته باشید.
به علاوه شوخی‌ها، خنده‌ها، بازی‌ها و سایر تفریحاتی که در جمع‌های خانوادگی صورت می‌گیر‌د، یکی از راه‌های مفید برای کنار آمدن با مشکلات است.

ارتباط با شعرا و اندیشمندان  
حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی یکی از سنت‌های بسیار زیبا و پسندیده‌ای است که در جمع‌های خانوادگی به بهانه شب یلدا انجام می‌گیرد. این کار موجب آشنایی جوانان و نوجوانان ما با مفاخر این سرزمین شده تا شعر و نثر فاخر ایرانی را در کانون خانواده بشنوند و فرابگیرند؛ شعرها و نثرهایی که به طور یقین در ارتقای اندیشه و آگاهی آنها نقش مهمی دار‌د.

احساس حمایت   
حضور در جمع گرم و صمیمی خانواده به ما حس امنیت و حمایت می‌دهد. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد کسانی که جمع‌گرا هستند و احساس حمایت جمعی می‌کنند بیشتر از کسانی که فردگرا هستند و احساس حمایت جمعی کمتری دارند، عمر می‌کنند و کمتر هم بیمار می‌شوند. پس برای دور هم بودن چه فرصتی بهتر از جشن شب یلدا ؟!

کنار گذاشتن کدروت‌ها   
چنین مراسم‌ها و جشن‌هایی معمولا فرصت خوبی برای کنار گذاشتن کدروت‌ها و برقراری آشتی و مودت میان افرادی در خانواده و فامیل است که با هم کدروتی دارند و احیانا قهر هستند. بزرگ‌ترهای خانواده اغلب از فرصت دورهمی‌هایی همچون جشن یلدا استفاده می‌کنند تا میان این افراد آشتی و دوستی دوباره برقرار شود.

احساس حمایت   
حضور درجمع گرم و صمیمی خانواده به ما حس امنیت و حمایت می‌دهد. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد کسانی که جمع‌گرا هستند و احساس حمایت جمعی می‌کنند بیشتر از کسانی که فردگرا هستند و احساس حمایت جمعی کمتری دارند، عمر می‌کنند و کمتر هم بیمار می‌شوند. پس برای دور هم بودن چه فرصتی بهتر از جشن شب یلدا ؟!

هویت‌یابی جوانان   
درجمع‌های یلدایی اغلب اوقات بزرگ‌ترهای فامیل قصه‌ها و روایت‌های باستانی را که سینه به سینه شنیده‌اند برای جوان‌تر تعریف می‌کنند و این مسأله ضمن حفظ ارتباط نسل‌های تازه‌تر با نسل‌های پیشین می‌تواند فرهنگ اصیل ایرانی را به نسل تازه انتقال دهد و موجب شود تا آنها به گذشته درخشانی که دارند افتخار کنند.

تغذیه سالم و هدفمند   
بگذریم از این‌که تدارک سفره شب یلدا در شرایط اقتصادی امروز بسیار گران تمام می‌شود اما اگر به فهرست خوراکی‌های یلدایی نگاهی بیندازید متوجه خواهید شد تمامی این خوراکی‌ها بر مبنای فلسفه‌ای خاص تدارک دیده شده و در سرمای زمستان برای سلامتی فوایدی دارند. به همین خاطر خوراکی‌های شب یلدا به نوعی ترویج سالم‌خواری هم محسوب می‌شود. 

یلدای تجمل‌زده!
چند سالی می‌شود نمایش ثروت در شب یلدا هم به یکی از نمایش‌های مرسوم در فضای مجازی تبدیل شده است. در این نمایش اغلب فعالان در فضای مجازی تلاش می‌کنند پای سفره رنگین و لاکچری شب یلدای‌شان عکس و فیلم گرفته و این تصاویر را در فضای مجازی به اشتراک بگذارند؛ آن هم در شرایطی که متوسط تهیه یک کیلو آجیل چیزی نزدیک به یک میلیون تومان هزینه برمی‌دارد و بسیاری از خانواده‌های ایرانی در این شرایط توانایی تهیه چنین چیزهایی را ندارند. با وجود این اما چشم و هم‌چشمی و رقابت برای لاکچری بودن موجب شده تا بسیاری از خانواده‌ها تلاش کنند به هر قیمت شده سفره رنگینی برای شب یلدا بچینند و تصاویر این سفره‌های رنگین و لاکچری را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند. فارغ از اینکه ممکن است گاهی وقت‌ها افرادی که این تصاویر را می‌بینند، در حسرت داشتن یکی از ملزوماتی باشند که سفره شب یلدای برخی از افراد دیگر را رنگین کرده است! در اینجا هم مانند بسیاری از موارد و آسیب‌های دیگر پای چهره‌های سلبریتی و اینفلوئنسر در میان است؛ چهره‌هایی که برای جلب توجه و جمع‌آوری لایک و فالوور حاضرند هر کاری بکنند، در شب یلدا هم سفره‌های لاکچری و تزئینات آنچنانی شب یلدا را به نمایش دیگران می‌گذارند تا احساس تبعیض را در میان افراد و خانواده‌هایی که توانایی تدارک سفره‌ها و تجملاتی را ندارند، بیدار کنند. واقعیت اینجاست بسیاری از خانواده‌ها از توان مالی کافی برای تهیه هندوانه، انار، آجیل و شیرینی شب یلدا برخوردار نیستند. خانواده‌هایی که نهایت بتوانند یکی دو نوع میوه زمستانی از بازارهای تره‌بار تهیه کنند و ناگزیرند در شب یلدا هم مانند سایر شب‌های سال صورت‌شان را با سیلی سرخ نگه دارند؛ آدم‌هایی که ممکن است در همسایگی یا نزدیکی ما یا از اقوام و خویشاوندان ما باشند. پس اگر توانایی یا تمایل رسیدگی به این افراد و دستگیری از آنها را نداریم، حواس‌مان باشد لاکچری‌بازی‌های شب یلدای‌مان را در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی با آنها به اشتراک نگذاریم و موجب نشویم تا احساس ناخوشایند فقر و نداشتن در آنها با احساس تبعیض و مقایسه همراه شود. 

تولد خورشید در طولانی‌ترین شب سال!
شب یلدا قدمتی چندین هزار ساله دارد. فسلفه این شب به ایران باستان باز می‌گردد و در واقع جشن یلدا جشن تولد خورشید است. قدیمی‌ها خیلی وقته به یلدا، شب چله می‌گویند، چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز‌می‌شود. چله بزرگ زمستان که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود، شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله‌بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را ۷۰۰۰ساله می‌دانند. آنها به ظروف سفالی دوره پیش ازتاریخ، استناد می‌کنند. این ظروف دارای نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوش در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب‌اند. اما باستان‌شناسان معتقدند می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا ۷۰۰۰سال قبل، ردیابی کرد. روایت‌های مختلفی از علت برگزاری جشن یلدا وجود دارد. یکی از این روایت‌ها در مورد شب یلدا به پیروزی نور بر ظلمت مربوط است. در باورهای باستانی ایرانیان شب و روز و روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روز‌های بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی و روز‌های کوتاه‌تر نشانه‌ غلبه تاریکی بود. به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند، چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود. مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستد. این‌گونه که در شبی دراز و سرد، ایزد مهر در یک غار گود و کم ارتفاع ظهور می‌کند و خورشید را به ارمغان می‌آورد. مذاهب مختلف مسیحی، میلاد مسیح را در یکی از روز‌های نزدیک به انقلاب زمستانی برگزار می‌کنند. سال نو آنها که در یازدهم دی‌ماه شروع می‌شود، نزدیک به شب یلد‌است. برخی تاریخ‌پژوهان و باستان‌شناسان عقیده دارند که تقویم میلادی با اندک تغییراتی، ادامه میلاد خورشید بوده که بعدها آن را به میلاد مسیح نسبت داده‌اند. 

شب چله (یلدا) از نظر علم نجوم
از آغاز تابستان، هر ‌روز خورشید از جای دیروزش کمی نزدیک‌تر به جنوب طلوع می‌کند. به همین ترتیب موقع غروب هم از جای قبلش، کمی نزدیک‌تر به جنوب غروب می‌کند. این اتفاق، باعث می‌شود که خورشید هر روز از مرکز آسمان به سمت جنوب متمایل‌تر شود و طلوع و غروب زودتر اتفاق بیفتد. نتیجه آن کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی است. در روز اول دی، خورشید در زمان طلوع به پایین‌ترین حد جنوبی‌اش، یعنی ۲۳٫۵درجه شرقی می‌رسد. این موقعیت زمین را انقلاب زمستانی می‌نامند. از این روز به بعد، مسیر جابه‌جایی‌های طلوع خورشید، معکوس می‌شود. یعنی نقاط طلوع و غروب از سمت جنوب دورتر می‌شوند و به شمال نزدیک‌تر. به همین ترتیب روز‌ها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. این رویداد در اول تیر از نو تکرار می‌شود.