هشدار! ایجاد کانون جدید برای ریزگردها

باتوجه به این‌که تالاب «هشیلان» در مجاورت شهر کرمانشاه قرار‌دارد، خشک‌شدن آن خطری در جهت تشکیل کانون ریزگردها و حتی فرونشست زمین در این منطقه به‌شمار می‌آید. علاوه بر آن زیستمندان منطقه که ذخیره‌گاه ژنتیکی محیط‌زیست محسوب می‌شوند نیز مورد تهدید قرار می‌گیرند. تالاب، اکوسیستمی است که ویژگی بارز آنها خشک و آب‌دار بودن‌شان است. گاهی ممکن است برای همیشه آب داشته باشند و گاهی به سمت خشکی بروند اما خشک‌شدن‌های‌شان هم همیشگی نیست و به‌صورت فصلی دوباره دارای آب شور یا شیرین می‌شوند. در کرمانشاه فقط یک تالاب وجود دارد که هشیلان نامیده‌اند. این تالاب یکی از زیباترین مناظر طبیعی استان محسوب می‌شود و به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع در مهم‌ترین اکوسیستم‌ آبی کرمانشاه است. مسیر تالاب هشیلان در جاده کرمانشاه و روانسر در ۲۶ کیلومتری شمال غربی کرمانشاه در روستای هشیلان واقع در دهستان الهیارخانی در دامنه‌ کوه‌های خورین و ویس قرار دارد. نام تالاب براساس گویش کُردی، مرکب از دو بخش «هشی» به معنی مار و «لان» به معنای خانه است. بنابراین نام هشیلان به معنی لانه‌ ماران است، زیرا در این تالاب تعداد زیادی مار به‌ویژه مار آبی و مار چلیپر وجود دارند. لاک‌‌پشت خزری یا گونه لاک‌‌پشت برکه‌‌ای و لاک‌‌پشت مهمیزدار در این زیستگاه به فراوانی یافت می‌‌شوند. سوسمار آگاما، مارمولک و سمندر نیز از دیگر خزندگان این تالاب هستند. از اهمیت این تالاب همین بس که بیش از صد جزیره کوچک و بزرگ در دلش جای داده که بیش از یک هکتار از مساحت آن را اشغال کرده‌اند. این جزایر کوچک و بزرگ هنگام بارش‌ها در آب فرو رفته و ناپدید می‌شوند و منابع اصلی تأمین‌کننده آب تالاب ریزش‌های ‌جوی و سرآب سبزعلی است که حالا به صفر رسیده است. در کمال تاسف باید گفت چند سالی می‌شود هشیلان درگیر خشکسالی شده و با مشکلات زیادی دست به گریبان است. تالابی که جزو مناطق حفاظت‌شده به‌شمار می‌آید و حفظ و نگهداری از آن باید در اولویت کارها باشد.

هشدارهایی که کسی نمی‌شنود

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمانشاه با بیان این‌که تالاب ۴۵۰ هکتاری هشیلان یکی از منحصر به‌فردترین تالاب‌های غرب ایران به‌شمار می‌رود و با وجود بارندگی‌های مناسب، همچنان در خطر خشک‌شدن قرار دارد، گفت: «وجود ۱۹ حلقه چاه غیرمجاز و تعداد زیاد دیگری چاه مجاز در اطراف این تالاب موجب شده، با وجود بارندگی‌های مناسب سال زراعی جاری تنها مقداری از این تالاب آبگیری شود.»
فرشاد فتاحی با اشاره به این‌که بحرانی شدن وضعیت این تالاب به مدیریت بحران استان نیز اعلام شده، ادامه داد: «هرچند خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها در شرایط این تالاب بی‌تاثیر نیست، ولی یکی از مهم‌ترین خطراتی که هم‌اکنون این تالاب را در معرض خطر جدی قرار داده چاه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز اطراف آن است.
این مسئول با تاکید بر این‌که عدم مدیریت مناسب منابع آبی به‌ویژه در بحث چاه‌های غیرمجاز در این منطقه مشکلات را چند برابر کرده، ادامه داد: «متاسفانه این تالاب در تابستان سال گذشته به‌طور کامل به‌دلیل عدم تامین حقآبه آن خشک شد و خطر خشک شدن مجدد آن در ماه‌های آینده نیز همچنان وجود دارد.»
هشدارهای این مسئول گویی به جایی نرسید و تا این‌که اواسط مرداد‌ماه بود که رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان کرمانشاه با بیان این‌که اکنون مقدار بسیار کمی آب در سرآب «سبزعلی» به‌عنوان منبع تامین آب تالاب هشیلان باقی مانده، گفت: «تالاب هشیلان تا یک هفته آینده خشک خواهد شد. در حال حاضر تمام وسعت تالاب خشک شده و با ادامه این روند تالاب تا پایان هفته به‌طور کامل خشک خواهد شد. به‌جز آبرسانی با تانکر، مانند آنچه در سال قبل انجام دادیم، راهی برای نجات زیستمندان تالاب وجود ندارد.»
محمدحسین فلاحتی با تاکید بر این‌که با دستگاه‌های مختلف برای این‌که تانکر جهت آبرسانی به تالاب هشیلان در اختیار محیط‌زیست قرار بگیرد، مذاکراتی صورت گرفته، در‌خصوص تخصیص آب از سد گاوشان تصریح کرد: «گرچه پیگیری‌های فراوانی انجام دادیم اما امکان تخصیص آب به تالاب از این سد وجود ندارد، زیرا در حال حاضر اولویت اصلی این سد تامین آب شرب است.» وضعیت سرآب‌های کرمانشاه خوب نیست و سرآب نیلوفر نیز اکنون دیگر خروجی ندارد و در آستانه خشک شدن کامل قرار دارد. رودخانه «رازآور» نیز خشک شده و رودخانه «قره‌سو» نیز وضعیت مناسبی ندارد و در برخی مناطق آبی در آن وجود ندارد.

دخالت مخرب انسان

استفاده بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی که به سبب مدیریت نامناسب منابع آبی انجام می‌شود یکی از معضلات شایع در طبیعت است که حفر چاه‌های غیر‌مجاز، بهره‌برداری مازاد بر بارش و حضور مدیران کارنابلد توازن طبیعت را به‌هم زده و موجب خشکسالی سرآب‌ها و تالاب‌ها می‌شود. در تالاب هشیلان استان کرمانشاه علاوه بر وجود مشکلات ذکر شده تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر از سطح به‌واسطه بالا رفتن دمای هوا، تعادل ورودی و استحصال آب به تالاب هشیلان را بر هم زده و بحران کنونی را رقم زده است. طبیعت در اکثر مواقع راه احیای خود را پیدا می‌کند و این انسان است که با دخالت مخرب خود و استفاده بیش از حد، منابع ارزشمند طبیعی را فدای طمع خود می‌کند و در حال حاضر در تالاب هشیلان با وضعیت موجود نیاز به تغذیه مشهود است تا بتوان تا حدی احیا شود و تجدید‌نظر در نحوه مدیریت و نظارت بر برداشت‌های آب‌های زیرزمینی مجاور آن نیز اهمیت به‌سزایی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.