با عشق از کردستان

عصرهای کریسکان خاطرات امیر سعید‌زاده، شهید و آزاده دفاع‌مقدس است که کیانوش گلزار ‌راغب تجربه اسارت این شهید را از دوران ساواک تا اسارت در سازمان کومله و گروهک‌های معاند به رشته تحریر درآورده‌است. سعیدزاده پیش از انقلاب، قدم در مسیر مبارزه با رژیم شاهنشاهی گذاشت و به مرور داستان زندگی‌اش با اسارت از سوی ساواک، سازمان کومله و گروهک‌های معاند گره خورد. «نفسم سنگین می‌شود و دست‌هایی دهانم را بسته و چند نفری چشم‌بندی روی چشمانم کشیده و دست و پایم را گرفته و به زور از حیاط خانه‌مان بیرونم برده و کشان کشان داخل ماشین می‌اندازند. بدون هیچ مقاومتی از در عقب ماشین روی صندلی تاشو لندرور می‌افتم و دستبندی به دستم می‌زنند و ماشین گاز می‌خورد و کوچه پس‌کوچه‌های سردشت را پشت سر می‌گذارد و به خیابان اصلی می‌رسد. از نحوه ورودم به داخل ماشین می‌فهمم این همان لندرور مخوف ساواک است که دائم در خیابان‌های سردشت می‌چرخد و دلهره و هراس به جان مردم می‌اندازند.»

مجموعه ۱۸ قسمتی سوران، دومین اثر اقتباسی مرکز سریال سوره حوزه هنری انقلاب اسلامی است. این سریال به کارگردانی سروش محمدزاده، نویسندگی عباس ریاحی و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده تولید شده‌است.

اقتباس ادبی، برداشت از یک اثر ادبی است
مجتبی فرآورده، تهیه‌کننده سریال سوران درباره اقتباس ادبی گفت: اساسا اقتباس ادبی برداشتی از یک اثر است. چون وقتی می‌خواهیم یک اثری را از یک رسانه به رسانه دیگری تغییر دهیم، به واسطه مختصات رسانه‌ای که در حال تغییر است، تغییراتی در اثر شکل می‌گیرد.
فرآورده در پاسخ به این پرسش که اگر در محتوای اثر دست برده شود و شاهد تغییرات آن باشیم، باز می‌توانیم اسم اقتباس را ببریم، توضیح داد: به هر حال بهره‏گیری از هر اثر، اقتباس تلقی می‏شود و لازمه آن این است که به روح اثر وفادار بمانیم.

قطعا باید منبع اقتباس مشخص شود
تهیه‌کننده سریال سوران با بیان این‌که گاهی فقط بخشی از مقوله اثر را دریافت می‌کنم و ساخته و پرداخته‌های ذهنم را با ایده ترکیب می‌کنم، افزود: این عوامل دلیل بر این نمی‌شود که به منبع الهام ارجاع ندهیم و منبع الهام را معرفی نکنیم. قطعا باید مشخص کنیم منبع الهام یا اقتباس از کجا نشات گرفته‌است. وی درباره آثاری که قابلیت اقتباس دارند، گفت: هر موضوعی که قابلیت برگرداندن در رسانه‌ای که می‌خواهیم از آن استفاده کنیم داشته‌باشد، قابلیت اقتباس را دارد. فرآورده در پاسخ به این سؤال که آیا باتوجه به وضعیت اخیر کشور و فعالیت‌های حزب کومله و تاکید رئیس صداوسیما بر فیلمسازی در نقاط کردنشین کشور ساخت این سریال را کلید زدید، تصریح کرد: تصمیم بر ساخت سریال سوران بر اساس کتاب عصرهای کریسکان در ماه پایانی سال ۱۴۰۰ گرفته شد و ما در زمان وقایع نیمه دوم سال ۱۴۰۱ در حال فیلمبرداری بودیم. با این حال، وقتی می‌خواهیم اثری اقتباسی یا غیراقتباسی برای امروز بسازیم، باید حرف روز داشته‌باشیم تا به‌ درد امروز مخاطب بخورد.
مینو خانی، نویسنده، منتقد و پژوهشگر حوزه سینما درباره اقتباس ادبی و به طور مشخص سریال سوران که از کتاب عصرهای کریسکان اقتباس شده، گفت: همین‌که فیلمساز بتواند از طریق محتوا روح اثر ادبی را منتقل کند، هم به کتاب هم به فیلم کمک کرده‌است. یعنی کسانی که کتاب را خوانده‌اند، با دیدن اثر نمایشی جزو مخاطبان اثر می‌شوند. این افراد از موضوع سریال باخبرند و حالا می‌خواهند اثر را در قالب دیگری ببینند؛ بنابراین مخاطب سریال تضمین شده‌است. خانی ادامه داد: اگر اثر از لحاظ فرم و محتوا خوب باشد، کسانی که کتاب را نخوانده‌اند، ولی اثر نمایشی را دیده‌اند، به سمت کتاب جذب می‌شوند. اصلی که باید در اقتباس ادبی مورد توجه قرار گیرد این است که نه وجه ادبی بر وجه نمایشی سوار باشد، نه فرم نمایشی بر وجه ادبی. اگر اثر نمایشی نتواند روح ادبی را منتقل کند، موفقیت به دست نمی‌آورد.

فیلمساز موضعش را از اقتباس ادبی مشخص کند
این منتقد در پاسخ به این پرسش که گاهی اثر نمایشی موفق‌تر از اثر ادبی عمل می‌کند، یا آن‌قدر ضعیف ساخته می‌شود که به اثر اولیه لطمه می‌زند، توضیح داد: وقتی کسی کار اقتباس را انجام می‌دهد، باید خود را به یک‌سری بدیهیات متعهد کند. اول از همه باید موضعش را مشخص کند آیا فقط یک ایده را از اثر می‌گیرد، یا می‌خواهد از تمام وجوه اثر به عنوان منبع الهام گیرد. یعنی می‌خواهد اقتباس وفادارانه انجام دهد.
وی با بیان این‌که اگر فقط یک ایده را گرفته، نمی‌توان به کار فیلمساز ایراد گرفت، بیان کرد: این‌که چگونه با تخیل و داستان‌های موازی اثر نمایشی پرورش می‌یابد، به عهده فرد است. اصولا چنین افرادی برداشت آزاد را در تیتراژ اول یا پایان قید می‌کنند.

تصویر، گویاتر از کلمات است
وی با اشاره به این‌که مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود یک فرد در عرصه سینما و تلویزیون سراغ اثر ادبی برود، برخورداری از جنبه تصویری اثر است، تصریح کرد: قرار است سریال سوران در قسمت‌های متعدد مخاطب را همراه خود بکشاند. یک فیلم سینمایی نیست که ببینیم و تمام شود. از طرفی، تصویر گویاتر از کلمات است. اگر کلمات دارای بار احساسی و هیجانی باشد، کارگردان و عوامل تولید باید ابزار لازم را فراهم کنند. این ابزار باید در حس بازیگران، مکان سریال، فضاسازی کارگردان و... جاری شود.