جام‌‎جم از اهمیت باغ ملی گیاه‌‎شناسی در ترویج علوم زیستی گزارش می‌دهد

سایه برج‌سازی بر بزرگ‌ترین باغ گیاه‌شناسی کشور

فروردین به نیمه رسیده و زیبایی‎‌های بهار در گوشه‎ گوشه شهر به اوج خود می‎رسد. به جرات می‎ توان گفت یکی از تماشایی ‎ترین و چشم‎نوازترین مناظر تهران در بهار، باغ گیاه ‎شناسی است؛ باغی به وسعت ۱۴۵هکتار که گونه‎‌های گیاهی جذابی از سراسر ایران و حتی جهان را در خود جای داده است.
کد خبر: ۱۴۰۲۷۹۰
نویسنده مریم ملی


سایه برج‌سازی بر بزرگ‌ترین باغ گیاه‌شناسی کشور
با وارد شدن به باغ انگار به موزه‎ای وسیع قدم گذاشته اید که سقفش آسمان است و میراث تماشایی‎ش، گیاهانی هستند که سر از خاک برآورده‌اند. وجود این مرکز تحقیقاتی و گردشگری مهم در تهران می‎تواند زمینه ‎ای برای سرگرمی و تفریح هدفمند گردشگران را فراهم بیاورد و هم‌زمان فرصتی برای آموزش و ترویج و علاقه‎ مندسازی افراد به محیط‌زیست و علوم زیستی باشد. فضایی برای این‌که در کنار رنگارنگ‌ترین گل‎ها قدم بزنید و دمی را به دور از آلودگی‎ها و شلوغی‎های شهر بگذرانید، در کنارش با گیاهان دارویی ایران آشنا شوید و گونه‎‌های گیاهی مختلف جهان را بشناسید. متأسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل ساخت‎و‎ساز‌های غیر‌اصولی و مرتفع‎سازی‎های تصاعدی در محدوده این مجموعه که در زمان احداث خارج از فضای شهری بود، باغ گیاه‎ شناسی در معرض خطر قرار گرفته است. برای آگاهی از شرایط فعلی این باغ با دکتر محمد متینی‎زاده، عضو هیأت علمی و مشاور رئیس موسسه تحقیقات جنگل‎ها و مراتع کشور گفت ‎و‎گو کرده‌ایم.

باغ گیاه‌شناسی مکانی است که در آن مجموعه‌ای از گیاهان بومی و غیر‌بومی در فضای باز و در گلخانه‌ها کشت می‌شوند و نقش مهمی در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی از‌جمله علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و آشنایی مردم به اهمیت گیاهان و لزوم حفاظت از آن‌ها بر‌عهده دارد. باغ گیاه‎شناسی ملی ایران از سال ۱۳۴۸ طراحی و ساخته شده و در اواخر دهه ۶۰ بر تعداد گونه‎های گیاهی آن اضافه شده است. این باغ شامل هفت رویشگاه مربوط به ایران، شش رویشگاه مربوط به جهان و هشت مجموعه و باغ موضوعی است و همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد‌از‌ظهر پذیرای بازدیدکنندگان است.

نگهداری ۴۰۰۰ گونه با شرایط اقلیمی متنوع
نیازمندی گیاهان به هوا، دمای مناسب آب و رطوبت متفاوت است به همین جهت ایجاد مجموعه‌ای از گیاهان متنوع سراسر جهان با چالش‌های مختلفی همراه است. اختلال کوچکی در سیستم آبیاری و میزان نور دریافتی و دما باعث می‎شود که نگهداری گیاهانی که با زحمت فراوان در باغ گیاه‎شناسی گردآوری شده‌اند با مشکل مواجه شود. مشاور رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‎ها و مراتع کشور در‌خصوص ویژگی‌های این باغ ارزشمند می‎گوید: «متخصصان و پژوهشگران، انواع گونه‎ها را بر‌اساس برنامه‎های تحقیقاتی مشخص در قالب بذر، نهال و حتی مقداری خاک از کشور‌ها و نقاط مختلف جهان به اینجا می‎آوردند و اکنون نزدیک به ۴۰۰۰ گونه گیاهی در این باغ وجود دارد. اگر بخواهیم اهمیت این تعداد گونه را بهتر درک کنیم لازم است بدانیم که ما حتی یک‌دهم این تعداد گونه را در شهر تهران نداریم.»
چنین قیاسی به‌خوبی نشان می‎دهد که چرا این باغ باید به‌شدت مورد توجه مسئولان و نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف کشور قرار گیرد.
دکتر محمد متینی‎زاده اصلی‎ترین وظیفه باغ گیاه‎شناسی را حفاظت از گونه‎های گیاهی می‎داند و توضیح می‎دهد: «دو نوع حفاظت مطرح است؛ حفاظت از جنگل‎های کشور و حفاظت از رویشگاه‎هایی که در باغ گیاه‎شناسی ساخته شده است. برای مثال رویشگاه واقعی جنگل هیرکانی در تهران و در باغ گیاه‏شناسی نیست، اما تلاش داریم این گونه را در این مکان محافظت کنیم تا اگر روزی به‌دلیل گرمایش جهانی رویشگاه واقعی هیرکانی صدمه دید، یک نسخه واقعی از آن در جایی دیگر داشته باشیم که برای آیندگان و انجام تحقیقات مناسب باشد.» او با اشاره به این که ۲۲قطعه از مهم‎ترین رویشگاه‎های ایران و جهان در باغ قرار دارد، می‌افزاید: «مجموعه قفقاز، آمریکا، چین و ژاپن و مجموعه جنگل‎های زاگرس و هیرکانی ایران نمونه ‎های بسیار مهم باغ گیاه‎شناسی به‌شمار می‌روند که هرکدام به اقلیم متفاوت و شرایط نگهداری خاصی برای رشد نیاز دارند. وقتی به شمال کشور می‎روید رطوبت هوا را احساس می‎کنید و طبیعتا گیاهانی که در آن اقلیم رشد می‎کنند به آن رطوبت نیاز دارند؛ در باغ گیاه‎شناسی تلاش شده تا این رطوبت با تعبیه دریاچه‎‌های مصنوعی، رودخانه‏ و آبشار ایجاد شود.»

گردش آگاهانه در باغ
باغ گیاه‎شناسی با این که ماهیتی شبیه به موزه دارد، اما فضای باز و دلچسبش بیشتر آن را به تفرجگاهی جذاب در شهر تهران تبدیل کرده است. وسعت باغ به‌گونه‎ای است که شاید گشتن تمام رویشگاه‎ها و مجموعه‎های آن در یک بازدید امکان‎پذیر نباشد؛ خصوصا اگر به گیاهان و گل‎ها علاقه‎مند باشید و بخواهید زمان بیشتری را برای تماشای هر بخش صرف کنید احتمالا سؤالات زیادی برایتان پیش خواهد آمد و در این صورت نیاز به حضور راهنما در باغ را احساس خواهید کرد. درباره نبود راهنما در باغی به این بزرگی که هم مرکز تحقیقاتی به‌حساب می‎آید و هم فضای گردشگری دارد، از دکتر متینی‎زاده می‎پرسیم و او می‎گوید: «در زمان‎هایی که باغ بسیار شلوغ است، ما معمولا راهنما داریم، اما برای فصل‎هایی که باغ بازدیدکننده کمتری دارد و بازدیدکنندگان در ساعات مختلف به باغ می‎آیند، این امکان را نداریم که راهنما داشته باشیم.» او در‌خصوص استفاده از فناوری‎های نوین به‌جای راهنمای حضوری در باغ می‎گوید: «تمام باغ‎های گیاه‎شناسی دنیا به سمت استفاده از فناوری‎های روز رفته‌اند؛ افراد با استفاده از کیو‎آرکد می‎توانند به اپلیکیشنی که برای باغ گیاه‎شناسی طراحی شده، متصل شوند و از آن اطلاعات متنوعی درباره گیاهان موجود در باغ به‌دست بیاورند. البته در بخش ورودی باغ و اتاق بازدید همیشه کارشناسانی برای راهنمایی و پاسخگویی به سؤالات بازدیدکنندگان حضور دارند.»

مرتفع‎ سازی؛ بلای جان باغ گیاه ‎شناسی
چند سالی است خطرات مختلفی باغ گیاه‎شناسی ملی ایران را تهدید می‎کند؛ خطراتی که ناشی از رعایت نکردن قوانین تراکم‌سازی در محدوده اطراف باغ است. به گفته دکتر متینی‎زاده در سمت دیوار شمالی باغ متاسفانه پروژه ساخت‎و‎ساز عظیمی آغاز شده که برای تامین آب و نور مورد نیاز گیاهان خطراتی جدی را به‌وجود آورده است. او چالش‎های باغ گیاه‎شناسی و پیگیری‏هایی را که تاکنون صورت گرفته، این‌طور توضیح می‎دهد: «هم‎اکنون مرحله گودبرداری پروژه انجام شده و قرار است ۲۲ برج ۳۲ طبقه ساخته شود که می‎تواند تنش‌های آبی و دمایی زیادی را برای گیاهان ایجاد کند. برای پیگیری این موضوع در دادستانی پرونده تشکیل شده و شورای عالی شهرسازی و سازمان محیط‌زیست مخالفت خود را در این‌باره اعلام کرده‎اند.» متاسفانه با وجود این‌که باغ گیاه‎شناسی از دو جنبه مختلف طبیعی و تاریخی به ثبت میراث فرهنگی رسیده و حریم مشخصی دارد و هم از نظر سازمان پدافند غیرعامل مرکز حساس نام گرفته، باز هم بی‎توجهی مسئولان در شهرداری تهران سبب شده این ساخت‎و‎ساز‌ها ادامه پیدا کند. این در حالی است که منطقه ۲۲ شهرداری تهران قرار بود منطقه شهر پایدار باشد، اما به یک‌باره تغییرات بلند‌مرتبه‎سازی از حدود ۱۰-۱۵ سال پیش در این منطقه آغاز و ایده شهر پایدار به حاشیه رانده شد. دکتر متینی‎زاده دیگر آسیب‎های مرتفع‎سازی در نزدیکی باغ گیاه‎شناسی را سد کردن مسیر باد می‎داند و می‎گوید: «از بزرگراه تهران ـ کرج که وارد تهران می‎شوید، این بلند‌مرتبه‎سازی شروع شده در حالی‌که این ناحیه مسیر اصلی عبور باد است یعنی مسیری که باد از آن وارد تهران می‌شود و در شهر جریان می‌یابد تا از حجم آلودگی هوا بکاهد، اما این برج‎ها کاملا سد راه باد شده‎اند و همین باعث شکل‎گیری اختلاف دمای شدید در باغ می‎شود که تنش دمایی و آبی را برای گیاهان به همراه دارد.» او می‎افزاید: «از سویی دیگر عمق چاه‎هایی که برای آبیاری گیاهان باغ استفاده می‎شود کاهش چشمگیری داشته است. این چالش آب با تکمیل واحد‌های در حال ساخت جدی‎تر هم خواهد شد.»


newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها