هر اتوماسیونی، هوش مصنوعی نیست

اتوماسیون چیست؟
اتوماسیون کلمه بدی نیست. نخستین گام‌ها در انقلاب صنعتی با سپردن کارهایی که تا آن زمان توسط انسان صورت می‌گرفت به ماشین‌آلات برداشته شد. این اقدام سبب افزایش قابل توجه بهره‌وری، کیفیت زندگی و در نتیجه، تحول در جامعه شد.
اتوماسیون به معنای سپردن انجام برخی فرآیندها یا کارهای تکراری به فناوری است تا آن فرآیندها یا کارها به شکلی قابل‌پیش‌بینی انجام شود، هزینه اجرایش کمتر شده و در مقابل، ایمنی و اثربخشی افزایش یابد. اینها دقیقا انتظاراتی است که از فناوری‌های مختلف داریم. فناوری همیشه سبب افزایش ارزش برای شرکت‌ها و افراد می‌شود و بهره‌وری را افزایش می‌دهد. در نتیجه، هیچ تردیدی نمی‌ماند که اتوماسیون بسیار خوب است.
استفاده از انرژی بخار و برق، شکل‌گیری خطوط مونتاژ و گسترش کارخانه‌ها و در نهایت هم پدیدار شدن رایانه و اینترنت سبب شده نحوه کار و زندگی بشر متحول شود. با‌این‌حال، این فناوری‌ها با وجود ارزشمند بودن، هوشمند نیستند. یک ماشین بخار نمی‌تواند از تجربیاتش درس بگیرد و خود را بهبود دهد. یک وب سرور فقط یک وب سرور است، هرچند بیشترین ترافیک را نسبت به سرورهای مشابه داشته باشد. اتوماسیون تاثیری چشمگیر بر زندگی ما داشته است. با این‌حال، سامانه‌های هوشمند کلا موضوعی مجزا هستند که ارتباطی با اتوماسیون ندارند.
اتوماسیون فرآیندهای رباتیک، چند دهه است که در صنعت حضور دارد و تلاش‌های زیادی را نیز می‌کند تا خود را به‌عنوان شاخه‌ای از هوش مصنوعی یا حداقل بهره‌مند از هوش مصنوعی معرفی کند. بسیاری از شرکت‌های این‌حوزه صرفا با اضافه کردن فناوری تشخیص متن یا دیگر فناوری‌های این چنینی، خود را مبتنی بر هوش مصنوعی می‌نامند. تردیدی نیست که اتوماسیون ارزشمند است و ارزش اقتصادی بالایی دارد. با وجود این، هیچ دلیلی وجود ندارد فعالیت‌های اتوماسیونی را هوشمند به حساب آوریم.

هوش بسیار فراتر از اتوماسیون
انتظاری که از یک سامانه هوشمند داریم فراتر از انجام یک کار تکراری است که نیازی به تفکر ندارد. از همان زمانی که مفهوم هوش مصنوعی مطرح شد، پژوهشگران دنبال طراحی سامانه‌هایی بودند که بتواند محیط اطرافش را درک کند، از تجربیاتش درس گرفته، براساس تفکر منطقی تصمیم بگیرد، مواردی را که در گذشته تجربه کرده به کار گیرد و حتی به سوالاتی بزرگ‌تر در زمینه خودآگاهی، هوشیاری و مواردی از این دست پاسخ دهد.
هدف نهایی پژوهشگران هوش مصنوعی، دستیابی به چیزی است که در اصطلاح «هوش مصنوعی عمومی» (AGI) نامیده می‌شود. هوش مصنوعی عمومی یک سامانه هوشمند است که می‌تواند همه کارهای نیازمند تلاش ذهنی را که انسان قادر به انجامش است با همان سرعت انجام دهد و محیط پیچیده‌ای را که در آن قرار دارد، درک کند.
هنوز تا دستیابی به هوش مصنوعی عمومی، راه زیادی باقی مانده است. با وجود این، این به‌ آن معنا نیست که کاربردهای کنونی هوش مصنوعی هیچ فایده‌ای ندارند. سامانه‌های تشخیص الگوها و امور غیرعادی، رویکردهای یادگیری ماشین برای پیش‌بینی، خودروهای بدون راننده و رابط‌های کاربری مبتنی بر گفتار، همگی ارزشمند هستند. همچنین باید انتظار داشته باشیم که در سال‌های آینده بر شمار فناوری‌های این چنینی که در زندگی عادی با آنها روبه‌رو هستیم افزوده می‌شود. همه اینها، فعالیت‌هایی هستند که تا همین اواخر، فقط ذهن انسان قادر به انجامش بود. به همین دلیل، فعالیتی نظیر تشخیص چهره را نمی‌توان اتوماسیون دانست، زیرا هوش با اتوماسیون کاملا متفاوت است.
آن دسته از مدیران شرکت‌ها که محصول‌شان را که در اصل به اتوماسیون ربط دارد به‌عنوان محصولی هوشمند به فروش می‌رسانند، اقدامی نادرست انجام می‌دهند. اگر مشتریان به این سمت سوق داده شوند که باور کنند اتوماسیون به همراه چند قابلیت جدید دیگر به یک سامانه هوشمند تبدیل می‌شود، کل صنعت هوش مصنوعی و آینده آن با خطری بزرگ روبه‌رو خواهد شد. در واقع، این کار سبب می‌شود افراد، از قابلیت‌های واقعی هوش مصنوعی آگاه نشوند.
وقتی شرکت‌ها ادعا می‌کنند محصول‌شان قابلیت‌ هوش مصنوعی دارد، شاید لازم باشد با تردید به این ادعا نگاه کنید. از آنها بپرسید محصول‌شان چطور می‌خواهد از تجربیاتی که به دست می‌آورد چیزهایی آموخته و این‌که این محصول چطور محیط اطراف را ارزیابی می‌کند. همچنین بپرسید از چه داده‌هایی برای آموزش الگوریتم محصول مذکور استفاده شده و این‌که آیا از یادگیری ماشین بهره‌گیری شده یا نه. ببینید آیا هوش مصنوعی در آن محصول کاملا جایگزین انسان در ارزیابی فرآیند و تصمیم‌گیری شده یا خیر.
هوش مصنوعی دستاوردهای زیادی برای بشر به همراه داشته و در آینده نیز بر وزن این فناوری در زندگی روزمره‌مان افزوده می‌شود. با این حال، باید مراقب باشیم این فناوری با اتوماسیون، تفاوت اساسی دارد!

صالح سپهری‌فر