جنگ نرم در کمین باور و هویت ملّت‌ها

درگیری و تنش

محمد اخگری، معاون برون‌مرزی صدا و سیما با اشاره به جنگ نرم به جام‌جم می گوید: جنگ نرم، همان‌گونه که از نامش پیداست، جنگی نامحسوس است که آهسته‌آهسته بنیان‌ها و شالوده‌های اصلی یک فرهنگ، جامعه یا تمدن را استحاله می‌کند. این جنگ زمانبر است و در ظاهر هیچ درگیری و تنشی ندارد، اما در باطن زمینه درگیری و تنش را در درون جامعه پدید می‌آورد. این جنگ خاموش و بی‌صداست، اما فرصتی را فراهم می‌کند که صید بدون هیچ درگیری به دنبال صیاد می‌رود. هدف جنگ نرم هویت و فرهنگ ملت‌هاست. هدف آن از بین بردن بایدها و نبایدهایی است که چون سنگری مستحکم در مقابل اهداف سلطه‌گران ایستاده است. مهم‌ترین ابزار جنگ نرم رسانه است. استفاده از ابزار رسانه برای عادی جلوه دادن، آنچه تا قبل از آن زشت شمرده می‌شده است و برعکس. حرکت و تغییر در عقاید و افکار که البته در گام نخست با تغییر در رفتار حاصل می‌شود.

معاون برون‌مرزی صدا و سیما عنوان می‌کند بی‌گمان رفتار انسان حاصل اندیشه‌های اوست، اما گاه رفتار انسان و سبک زندگی او بر افکارش تاثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد قدرت نرم به جای آن‌که نخست به تغییر در افکار بیندیشد، رفتار و سبک زندگی را هدف قرار می‌دهد، اگر به صفحه اول درگاه یاهو مراجعه کنید نخستین عکس‌ها و تصاویر غالبا به ستاره‌های هنر و سینمای هالیوود اختصاص می‌یابد که مروج سبک زندگی غربی و فرهنگ برهنگی است. فرهنگ مصرف‌گرایی، مدگرایی و تجمل در نقطه مقابل فرهنگ اسلامی است، اما گویی تصاویر رسانه‌ای، کم‌کم و با تکرار از حالت غریبگی به حالت آشنا تبدیل می‌شوند و انسان در گذر زمان در تقلید از فرهنگ‌های وارداتی، خودش را گم می‌کند و بی‌آن‌که بداند رفتارش مانند سبک مصنوع رسانه درمی‌آید.

به نظر وی ، رسانه شاید روزگاری واسطه انتقال پیام بود، بعدها خودش را پیام نامیدند و البته امروز دیگر واقعیت مجازی نیست، بلکه مجازیت واقعی است؛ یعنی سبکی برساخته از خودش که در میان مردم و اجتماع بسط می‌یابد. این فرهنگ تازه، نوعی از خودبیگانگی و استحاله است به گونه‌ای که فرهنگ خودش را غریبه و فرهنگ غریبه را آشنا می‌شمارد.

رسانه‌های مجازی به سبب تعاملی بودن و ایجاد حس انتخابگری و کنشگری در مخاطب بهترین ابزار قدرت نرم و جنگ نرم است و نظام سلطه با تمام توان از این فرصت استفاده می‌کند تا خودش را به‌دست همان جوامع به دیگر فرهنگ‌ها تحمیل کند.

حفظ ارزش‌ها

معاون برون‌مرزی معتقد است: وضعیت رسانه‌ای عصر حاضر نسبت به دو دهه پیش بسیار متفاوت شده است. رادیو دیگر رادیوی دهه 60 نیست که تنها ابزار دریافت اطلاعات مردم باشد و تلویزیون هم رسانه دهه 70 و 80 نیست که ساعت‌ها مخاطبانش را پای خود بنشاند. فضای رسانه‌های نو با تکثر فراوان خود، مشتریان پیام را به بازارهای مورد علاقه‌شان روانه می‌کند و لذا مقایسه کردن رادیو و تلویزیون امروز به نسبت تفاوت تقاضای مخاطبان قیاسی نادرست است. در این وضعیت جایگاه رسانه ملی به تعبیر رهبر معظم انقلاب قرارگاه مقابله با جنگ نرم است.

وی اشاره می‌کند: بی‌گمان وقتی ابزار جنگ نرم رسانه است، برای مقابله با آن نیز باید از رسانه استفاده کرد. رسانه ملی که با تمام توان و تلاشش حفظ ارزش‌ها، هویت و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی است، مهم‌ترین و اصلی‌ترین مقر مقابله با تغییر باورهاست. لذا در دوره حاضر که شاهد تحول و گذر رسانه‌ای از رسانه‌های جمعی به رسانه‌های اجتماعی هستیم، حساس‌ترین دوره عصر رسانه ملی است. مسئولیتی سنگین که حتی یک لحظه نمی‌توان از آن غافل شد و نمی‌توان آن را به فراموشی سپرد. بنابراین برای مسئولان و کارکنان صداوسیماست که این سنگر را که سنگر هویت و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی است حفظ کنند. کمین‌های آهسته دشمن را که چون حرکت مورچه سیاه بر سنگ سیاه نامحسوس است، بشناسند و کید دشمنان را برملا سازند. اخلاق و امید و دین را به‌عنوان حصار محکم این فرهنگ دیرین و ریشه‌دار تقویت کنند و جامعه را نسبت به مقاصد و اهداف دشمنان آگاه سازند.

اخگری می‌افزاید: در این صحنه سنگین نبرد باید به همه روش‌ها و تکنیک‌ها و ابزارهای جنگ نرم مجهز و مسلط بود و این تجهیز باید همزمان با گذر از رسانه سنتی به رسانه نو به سرعت اتفاق بیفتد؛ چرا که تحولات عصر رسانه‌های نو بسیار شتابان است. فرمایشات رهبر معظم انقلاب چراغ راه حال و آینده رسانه ملی است، امید که سربازان و سرداران این سنگر بتوانند با فضل الهی و راهنمایی‌های داهیانه رهبر حکیم، فرزانه و دوراندیش خویش این مسیر را به درستی و با موفقیت طی کنند.

تاثیرگذاری بر نخبگان

دکتر رضا پرتوی‌زاده، استاد دانشگاه صداوسیما درباره تاریخچه جنگ نرم به جام‌جم می‌گوید: عنوان جنگ نرم سال‌ها پیش در ایالات متحده آمریکا در مقابل جنگ سخت یا جنگ رودرروی فیزیکی مطرح شد و اولین بار در دانشگاه ملی جنگ آمریکا به کار رفت.

وی جنگ نرم را این طور تعریف می‌کند: این جنگ استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن برای نفوذ در مختصات فکری دشمن است و از همین رو هر اقدام روانی و تبلیغات رسانه‌ای که جامعه هدف را نشانه می‌گیرد و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار و انفعال، طرف مقابل را به پذیرش و تسلیم وادار می‌کند، جنگ نرم است.

این استاد دانشگاه جنگ سفید، جنگ رسانه‌ای، عملیات روانی، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب رنگی و انقلاب مخملی را زیرشاخه‌های جنگ نرم دانست و گفت: جنگ نرم بیش از عموم مردم روی نخبگان تاثیر می‌گذارد، زیرا تغییرات فکری و اندیشه‌های نخبگان در ساختار و برنامه‌های زندگی، افکار و ایدئولوژی‌های ایشان به جامعه منتقل می‌شود.

این شیوه‌ها در جنگ نرم مورد استفاده قرار می‌گیرند: استحاله فرهنگی و سیاسی به منظور ناکارآمد نشان دادن نظام سیاسی مورد هدف، ایجاد رعب و وحشت از برخی مسائل مانند فقر و جنگ و دامن‌زدن به جو بی‌اعتمادی و ناامنی روانی، اختلاف‌افکنی در صفوف مردم، برانگیختن اختلاف میان نظامیان و سیاسیون کشور، ترویج روحیه یاس و ناامیدی در افراد جامعه به ویژه نخبگان، بی‌تفاوت کردن قشر جوان و دانشجویان نسبت به مسائل مهم کشور و موضوعات سیاسی، کاهش روحیه و کارآیی نظامیان و ایجاد اختلاف بین شاخه‌های مختلف نظامی و امنیتی، تبلیغات سیاه برای آشوب و شایعه‌پراکنی از طریق شبکه‌های مجازی، تقویت نارضایتی مردم بر مبنای تفاوت‌های مذهبی، سیاسی اجتماعی و قومی و نسبت‌های ناروا به مسئولان دولت و تلاش برای بحرانی نشان دادن موضوعات داخلی کشور و اوضاع اجتماعی و فرهنگی از طریق انتشار اخبار نادرست در شبکه‌های مجازی.

رادیو و تلویزیون، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی به واسطه نفوذ و گستردگی، ابزار درجه اول جنگ نرم و بعد از آن رسانه‌های سینما، تئاتر، نقاشی، گرافیک و حتی موسیقی مهم‌ترین ابزار این جنگ محسوب می‌شوند.

رسانه ملی می‌تواند برای اتاق فکری که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره کرده‌اند، از افراد نخبه، اندیشمند و صاحبنظر کمک بگیرد؛ کسانی که می‌توانند راه‌های پیشگیری را بیابند و حتی به استقبال دشمن بروند.

در جنگ نرم، شیوه‌های حمله قابل مشاهده نیست و باید اتاق فکری توانمند شامل استادان دانشگاه و کارشناسان خبره داشته باشیم که از نفوذ نرم دشمن پیشگیری و با آن مقابله کند.

رسانه ملی، اتاق فکر مقابله با جنگ نرم

دکتر سیدمحمد مرندی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران به جام‌جم می‌گوید: آنچه باعث استقلال و آزاداندیشی یک جامعه می‌شود فرهنگ، هویت، اعتقادات و باورهای مردم آن جامعه است؛ بنابراین هدف اصلی جنگ نرم هم تغییر در هویت، نوع تفکر و فرهنگ جامعه هدف کشورهای مهاجم است. کشورهای هدف، کشورهای جهان سوم و در حال توسعه هستند.

در عصر حاضر اوج استعمار، استعمار فیزیکی نیست؛ بلکه استعمار فکر و هویتی است. وقتی یک جامعه از هویت خود تهی شد، دیگر برایش ارزشی باقی نمی‌ماند که بخواهد از آن دفاع کند. کشوری که فاقد ارزش و تفکر باشد، به راحتی و داوطلبانه در مسیر ریل‌گذاری شده استعمار نوین حرکت می‌کند.

به نظر وی، باید توجه داشت توسعه‌یافتگی، برخورداری از مدرن‌ترین تسلیحات و اقتصادی ثروتمند برخی کشورها از مصونیت فرهنگی نشان ندارد، چه بسیار کشورهای توسعه‌یافته که کاملا خودباخته فرهنگ کشورهای دیگر هستند. دشمن از جهات مختلف با فرهنگ ایرانی وارد نبرد نرم شده است. با اینترنت و شبکه‌های مجازی، رادیو و تلویزیون، ماهواره و اسباب‌بازی، کتاب و مجله و حتی فرصت مطالعاتی برای نخبگان جامعه. به جرأت می‌توان گفت هیچ کشوری در دنیا به اندازه ایران تا این حد مورد هجوم فرهنگی نیست. مردم و حاکمان عربستان هم مسلمان هستند؛ اما حتی یک شبکه مخالف در سراسر دنیا علیه آنان فعالیت نمی‌کند، چون دلیلی وجود ندارد کشورهای استعماری جهان بخواهند برای تغییر هویت آنان هزینه‌ای کنند. بسیاری از کشورهای عربی عاری از هویت اسلام ناب شده‌اند، لذا جنگ نرم را نه‌تنها احساس نمی‌کنند، بلکه همسویی هم می‌کنند.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: در فضای مجازی با ایجاد شبکه‌های اجتماعی به شدت روی ایجاد شبهات اعتقادی، تحریف تاریخ، تغییر باورها، تشکیک اعتقادات و بسیاری دیگر... کار می‌کنند. در سریال‌های ماهواره‌ای روی تغییر سبک زندگی، از بین بردن قبح مشروبات الکلی، روابط انسانی خارج از عرف و شرع، تجمل‌گرایی و... برنامه‌ریزی کرده‌اند.

با این وضع، رسالت رسانه ملی بسیار سنگین است و همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اشاره داشتند، صداوسیما اتاق فکر و در خط اول مقابله با نبرد نرم دشمن است. رسانه ملی با ارتقای سطح کیفی و تخصصی تولیدات خود باید پاسخگوی قشر نخبگان جامعه باشد تا این قشر بتواند با رسانه، تعامل دوجانبه داشته باشد. در بخش کودک، خانواده و جوانان رسانه ملی باید با هدف جذب حداکثری برنامه‌سازی کند.

دنیای امروز رسانه‌ها

در بخش خبر، رسانه ملی به خصوص شبکه خبر باید آزادانه‌تر و چالشی‌تر مسائل و مطالب را مطرح کند تا بخشی از جامعه برای کسب خبر به منابع خارجی و بعضا معاند جذب نشوند. بنابراین وجود اتاق فکر در بخش‌های خبری سازمان صداوسیما یک ضرورت است. به هر حال دنیای امروز دنیای رسانه‌هاست، هر رسانه‌ای که بهتر، حرفه‌ای‌تر و تخصصی‌تر عمل کند، مخاطب بیشتری را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد.