آموزش ضمن خدمت فرهنگیان؛ باری به هر جهت

صفت طوطی‌وار بودن خواندن‌‌ها یا باری به هر جهت بودن برخی آموزش‌های ضمن خدمت را فرهنگیانی که با جام‌جم گفت‌وگو کردند، به این دوره‌ها می‌دهند؛ معلمانی که اذعان دارند بیش از نیمی از کلاس‌ها اگر برگزار نمی‌شد نیز خللی ایجاد نمی‌کرد.

این گفته‌ها را تاکنون علی‌اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش نیز با ادبیاتی متفاوت‌تر بیان کرده است و بر ضرورت ساماندهی این دوره‌ها و خارج شدنشان از آشفتگی دست گذاشته تا دست‌کم در این موضوع، حرف وزیر با خواسته معلمان در یک جهت قرار بگیرد.

تغییر، بازنگری و بازمهندسی دوره‌های آموزش ضمن خدمت، نکته‌ای است که فرهنگیان زیادی بر آن اتفاق نظر دارند؛ چه آنهایی که به این آموزش‌ها ایرادهای شکلی می‌گیرند و چه آنهایی که ایرادهای ماهوی آن را می‌شمارند.

یکی از معلمان خرم‌آبادی، چهار صفت را به دوره‌های آموزش ضمن خدمت فرهنگیان می‌چسباند و به جام‌جم می‌گوید: بیشتر این دوره‌ها قدیمی، تکراری و با زمان‌بندی نامناسب است که زیر نظر استادان کم‌تجربه برگزار می‌شود.

او این وضع را به دوره‌های آموزشی ویژه کتاب‌های تازه تالیف نیز تعمیم می‌دهد و می‌گوید، بیشتر اوقات کسانی نحوه تدریس کتاب‌های جدید را آموزش می‌دهند که تجربه تدریس ندارند و نمی‌دانند مفاهیم را چطور منتقل کنند.

معلمی دیگر از رشت نیز توضیح می‌دهد که دوره‌های آموزش ضمن خدمت بیشتر از بعدازظهر تا شب برگزار می‌شود؛ یعنی زمان‌هایی که انرژی معلمان برای یادگیری در پایین‌ترین سطح ممکن است.

او به مجرب نبودن برخی استادان این کلاس‌ها نیز اشاره دارد و می‌گوید: در بیشتر دوره‌های آموزشی وقتی زمان کلاس تمام می‌شود، معلم دست خالی برمی‌گردد و احساس می‌کند چیزی به آموخته‌هایش افزوده نشده است.

یکی از معلمان گرگانی نیز منتقد اغلب دوره‌های آموزشی است، چون از نگاه او بسیاری از موضوعاتی که برای این دوره‌ها در نظر گرفته می‌شود، غیرضروری است در حالی که می‌توانست جای آنها با آموزش‌های تربیتی و روان‌شناسی که نیاز مبرم معلمان است، پر شود.

نتیجه این گلایه‌ها این است که بسیاری از فرهنگیان فقط برای گرفتن امتیاز و نه برای آموختن، در دوره‌های ضمن خدمت شرکت می‌کنند و عده‌ای نیز که تا بازنشستگی‌شان چندسالی بیشتر باقی نمانده و به امتیاز و ارتقا فکر نمی‌کنند، قید شرکت در این دوره‌ها را می‌زنند تا حوزه آموزش نیروی انسانی در آموزش و پرورش از لحاظ کیفی همچنان دچار سردرگمی باشد.

مشکلات موردی است

اما نه این کاستی‌های ظاهری و نه آن کمبودهای کیفی، چیزی نیست که مسئول مستقیم آموزش ضمن خدمت فرهنگیان آن را بی‌چون و چرا بپذیرد.

اسدالله اسدی گرمارودی، رئیس مرکز برنامه‌ریزی و آموزش نیروی انسانی آموزش و پرورش در گفت‌وگو با جام‌جم گرچه مشکلاتی چون زمان‌بندی کلاس‌ها، مجرب نبودن برخی استادان یا بی‌انگیزه بودن برخی معلمان را به طور کامل رد نمی‌کند، اما چون ایرادها را موردی و بسیار اندک می‌داند، می‌توان او را مدافع کیفیت آموزش‌های ضمن خدمت و نحوه برگزاری این دوره‌ها دانست.

او برگزاری دوره‌های آموزش ضمن خدمت را برای کارکنان دولت الزامی می‌داند و برای فرهنگیان الزامی‌تر و تاکید می‌کند، اگر کارمندان دولت در طول سال 40 ساعت و مدیران 60 ساعت آموزش می‌بینند، فرهنگیان تا 90 نفر ساعت تحت آموزش قرار می‌گیرند.

گرمارودی می‌گوید، بارها تاکید کرده است که این دوره‌ها و آزمون‌ها باید مدبرانه و هوشمندانه و در فضاهای مناسب و با امکانات مطلوب برگزار شود که در بیشتر نقاط کشور نیز وضع به همین گونه است، اما نمی‌شود رد کرد که در نقطه‌ای از کشور به صورت موردی مشکلی وجود داشته باشد.

او در پاسخ به گلایه معلمان از مجرب نبودن برخی استادان می‌گوید، علت این که برخی معلمان حس می‌کنند در دوره‌های ضمن خدمت مطلب تازه‌ای یاد نگرفته‌اند، فرهیخته بودن معلمان، تحصیلات دانشگاهی بیش از 93 درصد از آنها و تجربه کاری آنهاست که کار را برای استادان سخت می‌کند.

البته شاید گفته‌های گرمارودی در مقام یک مسئول وزارتی قابل فهم باشد، اما این که چرا همیشه نظر آنهایی که در گود هستند و در میانه میدان ایفای نقش می‌کنند با نظر آنهایی که در پست‌های مدیریتی قرار دارند و موضوعات را از بالا رصد می‌کنند، در تناقضی آشکار با هم قرار دارد، پرسشی است که کمتر برایش پاسخ یافت می‌شود.

آموزش‌‌های مجازی، مشکلی دیگر

نشستن پای سیستم، خواندن کتاب‌های الکترونیک یا مرور کردن جزوات کاغذی و امتحان دادن در فضای مجازی نیز مدل جدید آموزش‌های ضمن خدمت است که بسیاری از فرهنگیان به آن نقد دارند. گلایه‌ها از این بابت است که بیشتر دوره‌های مجازی حول محورهای غیرضروری می‌چرخد و مشخص است که هدفی جز ایجاد فضا برای امتیازگیری معلمان ندارد، ضمن این که برخی معتقدند کمرنگ شدن کلاس‌های آموزش ضمن خدمت حضوری و پررنگ شدن آموزش‌های مجازی باعث کمرنگ شدن فضای تعامل و تبادل تجربیات فرهنگیان شده است.

در این میان اما برخی از بروز تخلف در این حوزه ناراضی‌اند به طوری که در زمان برگزاری آزمون مجازی، معلمان براحتی می‌توانند از جزوه یا کتاب استفاده کنند و در آزمون قبول شوند و در نهایت امتیاز آن دوره را از آن خود کنند.

برخی نیز می‌گویند، کسانی که با هم ارتباطات نزدیک کاری یا خانوادگی دارند به جای هم در آزمون‌ها شرکت می‌کنند و به قول خودشان به روش «یکی برای همه» در آزمون‌ها شرکت می‌کنند. در برخی شهرها وضع از این نیز جدی‌تر است و گفته می‌شود در برخی کافی‌نت‌ها اشخاصی حضور دارند که در ازای دریافت مبالغی اندک، به جای معلمان در این آزمون‌ها شرکت می‌کنند و کار فرهنگیان را راه می‌اندازند.

امکان تخلف وجود ندارد

ناکارآمدی برخی دوره‌های آموزش مجازی یا تخلفات در برگزاری برخی آزمون‌ها به آن بزرگی که معلمان بر آن اذعان دارند، محل اختلاف‌نظری دوباره است.

گرمارودی بعید می‌داند در میان فرهنگیان افراد متخلف وجود داشته باشد، ضمن این که می‌گوید در بیشتر آزمون‌های مجازی، سوالات به صورت تصادفی در اختیار افراد قرار می‌گیرد و هیچ فردی نمی‌تواند به جای فرد دیگر امتحان دهد یا به پاسخ همه پرسش‌ها که بیش از 200 مورد است و به صورت محرمانه نگهداری می‌شود، دست پیدا کند.

در واقع او به این نحو قصد دفاع از کارآمدی و سلامت آزمون‌های مجازی را دارد که البته اجرای آن را تکلیفی قانونی برای آموزش و پرورش و راهی برای رفاه فرهنگیان می‌داند؛ هرچند خیلی نرم، برخی ضعف‌ها را نیز می‌پذیرد. این ضعف‌ها که معلمان با صدای بلند، وزیر کمی آهسته‌تر و گرمارودی بسیار محتاط‌تر به آنها اشاره می‌کند، همان نقاط کور در آموزش نیروهای انسانی است که اگر آموزش و پرورش قصد حرکت در مسیر تحول بنیادین را دارد باید آنها را اصلاح کند.

ضرورت آموزش به بیش از یک میلیون معلم

12 میلیون و 300 هزار دانش‌آموز در کنار بیش از یک میلیون فرهنگی، وزارت آموزش و پرورش را به بزرگ‌ترین دستگاه اجرایی کشور تبدیل کرده است. در واقع از جمعیت 76 میلیون نفری کشور بیش از 12 میلیون نفر دانش‌آموزند، چند میلیون نفر خانواده دانش‌آموز و یک میلیون نفر نیز مسئول آموزش دانش‌آموزان. همین است که آموزش‌های ضمن‌خدمت فرهنگیان موضوع مهمی است و ساده گذشتن از کنار آن، اتفاقی بد.

در سال‌های گذشته هر فرهنگی در ازای گذراندن 176 ساعت آموزش در طول سال، به عنوان پاداش یک ماه حقوق دریافت می‌کرد و این پاداش نقدی انگیزه‌ای برای شرکت معلمان در دوره‌های آموزشی ضمن‌خدمت بود. اما چند سالی است که این روال تغییر کرده و امتیاز جای پاداش نقدی را گرفته است که باز هم معلمان برای بالا بردن امتیاز خود و برخوردار شدن از برخی تسهیلات مثلا قرار گرفتن در زمره معلمان نمونه یا آسان شدن نقل و انتقال‌های خود در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند.

در این میان عده‌ای نیز هستند که برای آموختن در این کلاس‌ها ثبت‌نام می‌کنند که تعداد این افراد به مراتب کمتر از گروه دیگر است؛ اما انگیزه معلم برای شرکت در کلاس‌های ضمن خدمت هر چه هست، مهم شرکت او در این کلاس‌ها و قرار گرفتنش در خدمت نظام آموزشی است؛ یعنی او خود را به وزارتخانه عرضه کرده و این آموزش و پرورش است که باید حضور آنها بهترین بهره را ببرد.

اما ایرادهایی که معلمان بر این سیستم وارد می‌کنند، مانعی جدی است که اگر از سر راه برداشته نشود سرانجام با فرهنگیانی مواجه خواهیم بود که اگر خود مایل به آموختن نباشند، سیستم اطلاعات زیادی به آنها عرضه نمی‌کند و این یعنی ادامه حضور معلمانی در مدارس که نه اطلاعاتی به روز دارند و نه مهارت‌هایی قابل اعتنا، در حالی که اگر معلم دانا و توانا باشد، این ویژگی‌ها را به دانش‌آموزان منتقل می‌کند و نسلی تربیت می‌شود که می‌تواند منشأاثر باشد.

مریم خباز - گروه جامعه