تردید آموزش و پرورش در تعطیلی پنجشنبه مدارس

تلخی‌اش از این بابت است که پنج روز هفته کفاف تدریس کتاب‌های پرحجم درسی را که در نظام 3ـ3ـ6 محتوای پیچیده‌تری نیز پیدا کرده، نمی‌دهد و گزندگی‌اش از بابت خستگی و فرسودگی معلمان و دانش‌آموزان در کلاس‌های روزانه هشت ساعته است.

در یک سال گذشته اولیای مدارس، دانش‌آموزان و والدین این تلخی و گزندگی را بارها به زبان آوردند، اما پاسخ وزارت آموزش و پرورش به آنها تمکین از اجرای قانون بود، ولی حالا دولتی که مسبب قانونی شدن تعطیلی پنجشنبه‌ها بود از قدرت خداحافظی کرده و سرپرستی که به جای وزیر دهم در راس آموزش و پرورش قرار گرفته، منعطف‌تر نشان می‌دهد.

دیروز علی‌اصغر فانی با اعضای شورای معاونان و مدیران کل آموزش و پرورش استان‌ها جلسه گذاشت و آن‌طور که خبرگزاری‌ها چکیده گفته‌های او را منتشر کردند، به نظر می‌رسد دایر بودن مدارس در پنجشنبه‌ها به ذائقه او سازگارتر است.

او مزه دهانش را در این جلسه با یک مقایسه میان ایران و ژاپن نشان داد آنجا که گفت، در ژاپن تصمیم گرفته شد یک روز در هفته تعطیل شود و به امور فوق‌برنامه اختصاص یابد و به موازات آن یک ششم محتوای کتاب‌ها کم شود اما این اتفاق در آموزش و پرورش ما بدون کاهش محتوای کتاب‌های درسی رخ داد.

فانی البته از بیان این جملات نتیجه واضحی نگرفت اما در حد یک توصیه بیان کرد که لازم است با برنامه‌ریزی امور فوق‌برنامه در این روز، امسال به صورت اختیاری در هر محله یک تا دو مدرسه در روزهای پنجشنبه دایر شود.

همین است که نمی‌شود درباره مواضع سرپرست وزارت آموزش و پرورش بدون شک و تردید ابراز نظر کرد. شاید این دوپهلو بودن از حکم سرپرستی فانی ناشی شود و اگر او وزیر شود نیاتش را شفاف‌تر از امروز به زبان بیاورد، اما شکی نیست اگر هر شخص دیگری نیز جای او بود چون مصوبه تخطی‌ناپذیر شورای عالی آموزش و پرورش برای تعطیلی پنجشنبه مدارس را پیش‌روی خود می‌بیند، تا چیدن مقدمات تغییر همین‌طور با احتیاط ابراز عقیده می‌کرد.

عزم مدارس برای دایر کردن پنجشنبه‌ها

چند روزی است زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که از عزم برخی مدیران برای دایر کردن مدارس در روزهای پنجشنبه حکایت دارد.

خبری که به جام‌جم رسید به یکی از شهرستان‌های استان تهران مربوط می‌شد که در آن مدیر یک مدرسه پس از آن که برنامه‌های کلاسی را به معلمان ارائه داد بود، پس از چند روز تغییر عقیده می‌دهد و از همه معلمان می‌خواهد برای تغییر برنامه‌های خود بر مبنای شش روز در هفته اقدام کنند.

پس از آن از شهر تهران و یکی از مدارس غیرانتفاعی نیز خبر رسید که امسال برخلاف سال گذشته، این مدرسه در روزهای پنجشنبه تعطیل نخواهد بود و دانش‌آموزان برای این روز برنامه درسی خواهند داشت یعنی اتفاقی که بوضوح با مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش در تضاد است.

جام‌جم این موضوع را با دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش در میان گذاشت، اما پاسخ او همان بود که انتظار می‌رفت.

مهدی نویدادهم توضیح داد که براساس مصوبه این شورا، مدارس امسال نیز باید همچنان در روزهای پنجشنبه تعطیل باشد و هیچ برنامه‌ای برای لغو این تعطیلی وجود ندارد.

او این تاکید را هم داشت که اگر مدرسه‌ای روزهای پنجشنبه را به تدریس کتاب‌های درسی اختصاص دهد خلاف قانون عمل کرده است.

اما پیگیری‌های بعدی نشان داد با وجود چنین تاکیدات موکدی، در سالی که گذشت برخی مدارس روزهای پنجشنبه دایر بود، اما نه برای زیر پا گذاشتن قانون و مقاومت در برابرآن بلکه برای رفاه حال دانش‌آموزان و جلوگیری از افت تحصیلی آنها. سرنخ را یکی از معلمان ساکن دزفول که در دوره پیش‌دانشگاهی در اندیمشک تدریس می‌کند به ما داد.

او توضیح داد که در سال تحصیلی گذشته هیچ‌یک از مدارس این دو شهر پنجشنبه تعطیل نبود چون حجم زیاد کتاب‌ های درسی بویژه در دروس فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، عربی و زبان انگلیسی مانع از آن است که معلمان دست روی دست بگذارند.

ماجرا این است که پنجشنبه‌ها مدارس به این علت تعطیل شده‌ تا مدیران برای آنها برنامه‌های فوق برنامه، تربیتی و اردوی علمی و تفریحی بچینند، اما آن‌طور که این معلم می‌گوید پنجشنبه‌های دبیرستان‌های دزفول و اندیشمک با تدریس کتاب‌های درسی پر شده است.

او توضیح می‌دهد: حجم کتاب‌ها به اندازه‌ای زیاد است و مفاهیم به قدری پیچیده که معلمان مجبور می‌شوند برای جبران کمبود وقت از همکاران پرورشی و تربیت بدنی خود کلاس قرض بگیرند که البته این قرض گرفتن نه به مذاق معلم و نه به مذاق دانش‌آموز خوش نمی‌آید.

برای همین است که این معلم از این‌که روزهای پنجشنبه خود را بدون دستمزد به تدریس اختصاص دهد، راضی‌تر است.

البته از دید شورای عالی آموزش و پرورش، این کار تخلف و مغایر با متن قانون است، اما از دید معلمان و مدیران که کمبود وقت و فشردگی کار را از نزدیک لمس می‌کنند، دایر کردن مدرسه در پنجشنبه نه‌فقط تخلف نیست؛ بلکه کمک به ارتقای تحصیلی دانش‌آموزان است.

عدالتی که به انحراف رفت

مدارسی که سال گذشته پنجشنبه‌ها را به روال گذشته دایر کردند و کلاس‌های درس تشکیل دادند، اگرچه از یک روز تعطیل صرف‌نظر کردند، اما حاصل 9 ماه تلاششان به تمام‌کردن کتاب‌های درسی در موعد مقرر انجامید.

مدارسی هم که پنجشنبه‌ها را تعطیل کردند و از حق قانونی خود بهره بردند، کتاب‌ها را تمام کردند، اما فشردگی کار، کلاس‌های طولانی و خسته‌کننده و افت یادگیری را بویژه در زنگ‌های پایانی بیشتر از گروه اول احساس کردند.

گلایه معلمان و دانش‌آموزان این مدارس از راندمان پایین مغز برای یادگیری دروس در کلاس‌های ممتد بود، یعنی گلایه‌ای که هیچ وقت به مذاق وزیر وقت خوش نیامد.

حمیدرضا حاجی‌بابایی از این خستگی‌ها و افت یادگیری‌ها باخبر بود، اما چون معتقد بود تعطیل روزهای پنجشنبه فرصت مناسبی برای تجدید قواست، هیچ‌گاه به این گلایه‌ها روی خوش نشان نداد.

با این حال گلایه از پنج روز تحصیل در هفته ـ به جای شش روز ـ بویژه در دوره متوسطه همچنان به قوت خود باقی است؛ گلایه‌ای که کیومرث امجدیان از کارشناسان آموزش و پرورش معتقد است از محتوامحور بودن نظام آموزشی ما آب می‌خورد.

او زمان را به سه دسته تقسیم می‌کند؛ زمان رسمی، زمان آموزش و زمان یادگیری. از دید او زمانی که به یادگیری دانش‌آموز منجر می‌شود، فقط به زمان آموزش یعنی دقایقی که او در کلاس درس حضور دارد، منحصر نمی‌شود، چون فرد می‌تواند حتی وقتی در خانه است یا در اجتماع حضور دارد، یاد بگیرد.

امجدیان معتقد است فاصله میان زمان رسمی و آموزش و زمان یادگیری در کشور ما زیاد است و چون آموزش‌هایمان محتوامحور و متکی به کتاب‌های درسی است، همه دلهره کم‌آوردن زمان را دارند و می‌گویند هرچه وقتشان بیشتر باشد، آسوده‌خاطرتر درس می‌خوانند و تدریس می‌کنند.

درواقع این کارشناس به پویا نبودن سیستم آموزشی و اتکای صددرصدی به کتاب‌های درسی اشاره دارد، همان نقیصه‌ای که برنامه درس ملی برای رفع آن طراحی شده و نظام آموزشی را از حافظه محوری و تدریس‌های خشک پرهیز داده است.

با این حال تاکید امجدیان بر این موضوع، مانع از نقد او بر تعطیلی پنجشنبه‌ها نیست، بویژه این‌که او معتقد است این تعطیلی ابتدا برای دوره ابتدایی بود تا در ساعت‌های تدریس معلمان ابتدایی و متوسطه (راهنمایی و دبیرستان سابق) عدالت برقرار شود که در نهایت یک کج‌فهمی سبب شد تا این تعطیلی به دوره متوسطه نیز سرایت کند.

این کارشناس البته بوضوح از تعطیلی پنجشنبه مدارس انتقاد نکرد، اما رگه‌های انتقادی موجود در کلامش و گلایه‌های دست‌اندرکاران مدارس نشان می‌دهد که این قانون می‌توانست بهتر از آن چیزی که امروز هست، باشد.

مریم خباز -‌ گروه جامعه