مبارزه علیه خشکسالی با سلاح فناوری

به نظر می‌رسد این معضل موقعیتی باشد که بشر را درسال‌های متاخر حیات خود برکره زمین، به‌طور پیوسته به چالش بکشد.ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست ازجمله ستاد‌های جدید شکل‌گرفته در معاونت علمی وفناوری است که با تلاش برای توسعه بازار فناوری‌های این حوزه، برنامه‌های مهمی را برای رویارویی بااین چالش مهم درکشور دنبال می‌کند. 

خشکسالی باید از دو جنبه مورد بررسی قرار بگیرد؛ جنبه نخست تغییرات اقلیمی است که میزان بارش و کمیت آب در دسترس ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و جنبه دوم تعمیم این کمبود منابع آبی به سایر حوزه‌های ذی‌ربط مرتبط با مصرف آب است. خشکسالی از کم‌بارشی آغاز می‌شود و در صورت تداوم روی آبدهی روان‌آب‌ها و دیگر جریانات سطحی اثر می‌گذارد و به کاهش حجم ذخیره آب در مخازن، دریاچه‌ها و منابع آب زیرزمینی منجر می‌شود. در گام‌های بعدی، این پدیده تاثیرات خود را در حوزه محیط ‌زیست، کشاورزی و صنعت به تصویر می‌کشد و امنیت غذایی، اشتغال و اقتصادی آحاد جامعه را به خطر می‌اندازد.

خشکسالی و تغییرات اقلیمی
پدیده خشکسالی و نیز تغییرات اقلیمی را می‌توان ازعوارض فرآیند کاهش مستمر منابع آب در دسترس در نظر گرفت. خشکسالی را بیشتر بر مبنای نوسانات نرخ بارش و تولیدات آبی در بازه‌های زمانی سه تاهفت سال تحلیل می‌کنندکه عمده این تغییرات هم برگشت‌پذیر در نظر گرفته می‌شود اما تغییرات اقلیمی شامل تغییرات گسترده آب‌وهوایی در بازه‌های بلندمدت‌تر است که با نرخ رشد صعودی ملایم اما پایدار و ماندگار به وقوع می‌پیوندد. تغییرات اقلیمی از چند جنبه نگران‌کننده‌تر خواهند بود؛ زیرا موجب تشدید وقایع حدی نظیر وقوع سیل‌های شدیدتر خواهند شد و از سوی دیگر به بحرانی‌تر شدن معضل خشکسالی از لحاظ شدت وقوع و افزایش بازه زمانی آن کمک خواهد کرد.

معضل مصرف منابع آبی
مصرف بی‌رویه آب را می‌توان ازعوامل مهم انسانی تاثیرگذار برمعضل خشکسالی درنظرگرفت مخصوصا در کشورما ایران که حدود ۹۰درصد روان‌آب‌ها ومنابع آبی تجدیدپذیر ناشی ازبارش‌های جوی مورد استفاده قرارمی‌گیرند که این نرخ تقریبا دو برابر میزان جهانی است. این مساله بیشتر قابل تامل خواهد بود، اگر بدانیم در برخی از واحدهای کشت و صنعت کشور، مقادیر عجیبی از آب مصرف می‌شود که در برخی موارد به‌تنهایی حجمی معادل تمامی آب مورد استفاده در صنعت کشور را مصرف می‌کنند. همین نکته اهمیت ارتقای بهره‌وری در حوزه‌های صنعتی و کشاورزی را بیشتر از گذشته عیان می‌کند. 

مدیریت منابع آبی
به‌منظور افزایش بهروه‌وری در نرخ مصرف آب واحدهای صنعتی و کشاورزی، ستاد آب، اقلیم و محیط زیست درمشارکت با سایر واحدهای متولی در معاونت علمی، ازجمله ستاد اقتصاد دانش‌بنیان و کشاورزی و مرکز توسعه‌های راهبردی، برنامه‌های متعددی را جهت افزایش این بهره‌وری تدوین کرده است؛ برنامه‌هایی نظیر اصلاح روش‌های آبیاری از جمله آبیاری زیرسطحی، آبیاری هوشمند، کشت هیدروپونیک، اصلاح بذر، کشت محصولات اقتصادی با ارزش بالاتر، افزایش نرخ تولید محصول با کودهای طبیعی و مقابله با آفات با روش‌های زیستی. نکته مهم این است که فناوری‌های اثبات‌شده علاوه برارتقای بهر‌ه‌وری و ممانعت از فعل اسراف در صنایع مختلف، کمیت و کیفیت محصولات را از لحاظ اقتصادی کاهش نمی‌دهد اما مساله نحوه صحیح به‌کارگیری این فناوری‌هاست؛ اساسا می‌توان گفت که ستادهای اقتصاد دانش‌بنیان به‌منظورتحقق همین مساله باسیاست‌گذاری‌های درست و تدوین سازوکاری حمایتی نسبت به متولیان توسعه ونخبگان این حوزه نظیراستادان،مراکز علمی ودانشگاه‌ها ونیزشرکت‌های دانش‌بنیان شکل گرفته‌اند.