ایران، رتبه‌اول منطقه در توسعه سلول‌های بنیادی

توسعه دانش در زمینه سلول‌های بنیادی و پیشرفت‌هایی که در تحقیقات ژن‌درمانی و سلول‌درمانی در کشور داشته‌ایم ازجمله همین موارد است. در گفت‌وگو با امیرعلی حمیدیه، دبیر ستاد توسعه سلول‌های بنیادی، اهمیت توجه به پیشرفت علمی در این حوزه و جایگاه کنونی کشور را جویا شده‌ایم.

دکتر امیرعلی حمیدیه، رئیس ستاد توسعه علوم و فناوری سلول‌های بنیادی، درخصوص مهم‌ترین دستاوردهای این حوزه به جام‌جم می‌گوید: «در سال‌جاری مانند سال‌های پیش خوشبختانه توسعه فعالیت‌های حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی رو به رشد بوده است. تعداد شرکت‌های فعال در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی در سال ۱۴۰۱ به بیش از ۲۵۰ شرکت رسیده که از این تعداد ۲۰۰ مورد آنها دانش‌بنیان هستند.» او در پاسخ به این سؤال که تعداد شرکت‌ها چقدر نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، می‎گوید: «حدود ۶۰ تا ۷۰ شرکت فقط در سال‌جاری اضافه شده‌اند. تعداد محصولات در این حوزه هم از مرز ۶۰۰ محصول عبور کرده است.»

توجه ویژه به درمان ناباروری

دکتر حمیدیه با اشاره به تصویب قانون جوانی جمعیت در مجلس در سال ۱۴۰۰ می‌گوید:‌ «مسئولیت‌هایی برای اجرای این طرح به ستاد سلول‌های بنیادی واگذار شده است و ما کارگروه‌های متعدد در حوزه پژوهش، تولید علم و حوزه فناوری تشکیل داده‌ایم. در این سه حوزه طرح‌های متعددی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف به ما رسیده و برخی از آنها مورد تایید قرار گرفته‌اند. به‌زودی قراردادهایی با مراکز علمی و دانشگاه‌هایی که طرح‌های‌شان تایید شده خواهیم بست. این طرح‌ها در حوزه ناباروری، فرزندآوری و سلامت مادر و کودک است.»

دبیر ستاد توسعه سلول‌های بنیادی با اشاره به این که در حوزه تولید علم با کمبود تخصیص منابع روبه‌رو هستیم، تصریح می‌کند: «با وجود همه چالش‌ها همچنان موفق شده‌ایم که رتبه ۱۳ تولید علم سلول‌های بنیادی کشور در دنیا را حفظ کنیم و در منطقه خاورمیانه و شرق مدیترانه همچنان اول هستیم و بالاتر از ترکیه و رژیم اشغالگر قدس قرار گرفته‌ایم.»

تأمین ۹۵درصدی سلول‌های بنیادی خون‌ساز

در سال‌های اخیر شاهد موفقیت پژوهشگران در زمینه تولید داروهایی بر مبنای سلول‌های بنیادی در کشور بوده‌ایم؛ دکتر حمیدیه درخصوص این دستاورد به جام‌جم می‌گوید: «شاید تا دو سه سال پیش صددرصد تجهیزات پزشکی، ملزومات و داروهای بیماران پیوندی ازجمله سلول‌های بنیادی خون‌ساز با واردات تأمین می‌شد اما اکنون تقریبا داروهای پیوندی سلول‌های بنیادی خون‌ساز ۹۵ درصد تولید داخل کشور است؛ با توجه به پیچیدگی تولید این سلول‌ها این دستاورد مهمی است.»

وی درخصوص دستاوردهای مهم دیگر کشور در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی تصریح می‌کند: «فعالیت‌های ما در سه شاخه مهم طبقه‌بندی می‌شود؛ سلول‌درمانی، مهندسی بافت و ژن‌درمانی. پیشرفته‌ترین آنها بحث ژن‌درمانی است که به معنی دست‌ورزی‌های محتوای ژنتیکی در داخل سلول‌هاست. این روش فناوری بسیار پیچیده‌ای است، زیرا باید داخل سلول شویم و آن را تغییر دهیم، بعد سلول تغییریافته را به بیمار تزریق کنیم تا سلول‌های اصلاح‌شده جایگزین سلول‌های دارای نقصان‌های ژنتیک شوند. به همین دلیل فناوری این روش از سایر روش‌های درمانی پیچیده‌تر است. خدا را شکر در این زمینه توانستیم با فاصله بسیار کمی از دنیا پیش برویم و فناوری‌ای که چند سالی بیشتر نیست در دنیا راه افتاده در ایران هم شروع شده است و امسال شاهد اولین بیمار مبتلا به سرطان درمان‌شده با کارتی‌سل بودیم؛ سلول‌های ایمنی‌ یا تی‌سل‌هایی که با دست‌ورزی ژنتیک برای شناسایی سلول‌های سرطانی و ازبین‌بردن آنها تقویت شده‌اند.»
دکتر حمیدیه درخصوص امکان دستیابی به این روش به‌عنوان روشی عمومی برای درمان سرطان توضیح می‌دهد: «این فناوری بسیار گران‌قیمت است و نیاز به حمایت‌های بسیار زیادی هم از طرف دولت، هم از طرف خیرین و هم از طرف سرمایه‌گذاران و کارآفرینان دارد. مجموعه‌های مختلف باید به بحث ژن‌درمانی که دانش نوین‌تری در بحث سلول‌های بنیادی است بیشتر بپردازند.»وی می‌افزاید: «استفاده از ژن‌درمانی برای درمان سرطان خون در مرحله کارآزمایی بالینی قرار دارد اما برای این‌که بتوانیم با سرعت بیشتری پیش برویم و درنهایت از این روش به‌صورت گسترده برای درمان بیماران استفاده شود نیاز به حمایت‌های بسیار زیاد است.»
به گفته دکتر حمیدیه، دانش سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی در کشور با سرعت زیادی رو به رشد است اما از آنجا که سرعت علم در دنیا ظرف دو سال گذشته چندبرابر شده ما هم باید با سرعت چندبرابری نسبت به سرعت فعلی پیش برویم وگرنه جا می‌مانیم؛ یک لحظه هم نمی‌شود غفلت کرد.

ضرورت حفظ نخبگان و سرمایه‌های علمی

دکتر حمیدیه درخصوص مهاجرت نخبگان بیان می‌کند: «ما درحال‌حاضر از منظر تعداد پژوهشگران وضعیت‌ خوبی داریم اما اگر نتوانیم حمایت‌های لازم را از این نخبگان جوان داشته باشیم و زیرساخت‌های مورد نیاز برای فعالیت‌های پژوهشی‌شان در داخل کشور را فراهم کنیم و منابع کافی برای انجام پروژه‌هایی که به توسعه فناوری منجر می‌شود را فراهم نکنیم معلوم است با خروج آنها از کشور برای توسعه تحقیقات‌شان روبه‌رو خواهیم بود.» وی می‌افزاید: «این افراد سال‌های زیادی از عمر و وقت و سرمایه خود را صرف تحصیل و پژوهش کرده‌اند. اگر نتوانند در زمینه تحصیلات‌شان فعالیت‌ کنند قاعدتا دچار سرخوردگی می‌شوند. بنابراین باید فضایی را فراهم کنیم که از این سرمایه‌ها در کشور به بهترین شکل استفاده شود.»

روزنامه جام جم