گزارش «جام‌جم» از چالش طرح جدید آمایش سرزمین

ابهام در اجرای «شهرهای مولد کشاورزی»

سال۱۳۹۹ بود که «سند ملی آمایش سرزمین در افق۱۴۲۴» از سوی «شورای‌عالی آمایش سرزمین» ابلاغ شد اما چشم‌انداز مشخص اجرایی آن تعریف نشد. این در حالی است که در بندهای مختلف آن تکالیف متعددی برای بخش‌های اجرایی دیده شده است. از سویی تکیه این سند بر موقعیت مفصلی ایران، همبست غذا، آب و انژری، نظام اسکان متعادل و منسجم، گردشگری اجتماع‌محور، امنیت بالنده مردم‌محور و حکمروایی سرزمینی توسعه‌گرا گذاشته شد.

کد خبر: ۱۳۹۰۹۰۵

نویسنده پیام عابدی - گروه اقتصاد

در واقع متخصصانی که این سند را تدوین کردند تاکیدشان بر این بود که ایران با استفاده از این ظرفیت‌های سرزمینی به بالندگی توسعه‌محور که در آن همه به رفاه دسترسی دارند، دست یابد. در بند ۵۹ این سند صنایع کشاورزی و صنایع مرتبط آن مورد توجه قرار گرفته‌اند. سیاست‌گذار تاکید کرده که این صنایع با توجه به مزیت‌ها و ظرفیت‌های تولیدی محصولات کشاورزی در هر منطقه مبتنی بر توان اکولوژیک و آب قابل برنامه‌ریزی، برای حکمروایی سرزمینی عدالت‌محور و مردم‌گرا مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

نزدیک به دو سال از تصویب این سند می‌گذرد. به‌تازگی با ابلاغ محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور به وزارت جهادکشاورزی، قرار شده که شهرهای مولد کشاورزی به‌عنوان مشخص‌ترین محصول سند آمایش سرزمینی عملیاتی شوند؛ البته منظور از شهر مولد کشاورزی به‌طور مشخص اعلام نشده است اما هدف طرح، این‌گونه اعلام شده که حول صنایع کشاورزی و صنایع وابسته به آن (شیلات و...) از مرکز کشور تمرکززدایی و جمعیت به نوار ساحلی جنوب منتقل شود؛ جایی که آب به‌وفور پیدا می‌شود. ایده انتقال جمعیت به نوار ساحلی از اینجا نشأت گرفته که تمدن‌های قدیمی در کنار آب شکل گرفتند. تصور بر این است که اقتصادهای دریامحور بهتر می‌توانند ظرفیت‌های تمدنی را حفظ کنند. با این حال در کشوری به پهناوری ایران که جغرافیای متنوعی دارد و جمعیت به جای آب حول جانمایی صنایع اسکان می‌یابد، امکان‌پذیری اقتصاد مبتنی بر کشاورزی در نوار ساحلی، محل تردید دارد.

آماده نبودن وزارت جهادکشاوزی

البته این منکر ضرورت اجرای آمایش سرزمینی و اهمیت این سند برای توسعه عدالت‌محور نیست اما باید دید که در ایران، اسکان جمعیت حول چه الگوهای مشخصی انجام می‌شود. بررسی‌های جامجم نشان می‌دهد که وزارت جهاد‌کشاورزی هنوز آمادگی لازم را برای اجرای شهرهای کشاورزی مولد به‌دست نیاورده است؛ به‌ویژه این‌که این وزارتخانه روی اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت قراردادی تمرکز کرده است. بنابر این، وزارتخانه هنوز به الگوی اقتصادی توسعه کشاورزی در نوار ساحلی در متن سند آمایش دست نیافته است؛ البته کارگروه مربوط این حوزه، در حال مطالعه جنبه‌های مختلف طرح است. به‌تازگی امور نقشه‌برداری کلید خورده اما در کل برنامه شهرهای مولد در دستور کار اصلی وزارت جهادکشاورزی قرار ندارند. جدا از این موضوع، از آنجا که در شهرهای مولد باید محصول آبزی هم تولید شود، باید دید که آیا بازاری برای این محصولات در داخل و خارج از کشور وجود دارد. با توجه به این‌که در داخل با کاهش ۱۰‌کیلوگرمی سرانه مصرف آبزیان نسبت به متوسط مصرف سایر کشورها مواجه هستیم، به‌سختی می‌توان بازار مناسبی برای آبزیان یافت. هنوز به لحاظ بازار، موقعیت‌سنجی خاصی برای این طرح صورت نگرفته است. از سوی دیگر تولید محصولات کشاورزی در دست اصلاح الگوی کشت قرار دارد. وزارت جهاد‌کشاورزی در متن الگوی یاد شده برای استان‌ها تعیین کرده که از بین ۱۳۳محصول، کشاورزان روی ۱۵محصول متمرکز شوند. در نتیجه چارچوب کشت از قبل مشخص شده است.

طرح مطالعه نشده

ذبیح‌ا... اعظمی ساردویی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به طرح شهرهای مولد به جام‌جم، گفت: «این طرح مطالعه نشده ارائه شده است. در حوزه کشاورزی در سال ۵۴ قانون جامع و مطالعه شده‌ای در مجلس داشتیم. در این قانون، همه موارد در حوزه خاک و آب دیده شده بود. هرجا که آب داشتیم از جمله در دشت قزوین، ساری، جیرفت و... سد‌سازی صورت گرفت تا کشاورزی مولد شکل بگیرد. از جمله در دشت جیرفت. حول همین مطالعات و نیازسنجی، شرکت‌های سهامی زراعی و شرکت‌های تعاونی روستایی شکل گرفتند.»

وی با اشاره به این‌که بسیاری از مکان‌های کشور الگوهای کشت و تولید مشخص خود را دارند، گفت: «برای مثال در شادگان استان خوزستان که به گفته فرماندارش قرار است به قطب گردشگری آبی خوزستان تبدیل شود، فقط خرما برداشت می‌شود؛ تازه انواع خاصی از خرما. در سایر نقاط کشور هم مردم حول محصولات مشخصی به کشت می‌پردازند. در شمال و جنوب هم الگوهای کشت مشخصی وجود دارد. بنابر این تعداد زیادی از شهرها تک‌محصولی هستند. این‌که می‌گویند کشاورزی را مولد کنیم تا از حالت تک‌محصولی خارج شویم محقق نمی‌شود و شدنی هم نیست. در گذشته هم تجارب شکست خورده داشتیم؛ مثل شهرک‌های کشاورزی دولت آقای احمدی‌نژاد.»

این نماینده مجلس با بیان این‌که بسیاری از زمین‌های شهرک‌های کشاورزی رها شده‌اند، گفت: در بندرعباس و هرمزگان بسیاری از زمین‌ها را فروختند. در استان کرمان هم کاری انجام نشد. زمین‌ها رها و به یک فرد پولدار به ثمن‌بخس فروخته شدند. اگر دولت واقعا به‌دنبال توسعه کشاورزی مولد است سراغ اجرای موثر آمایش سرزمینی، الگوی کشت و کشاورزی قراردادی برود. در حوزه آبزیان هم همین حالا در مناطق گرمسیری ماهی‌ گرم‌آبی و در مناطق سردخیز ماهی سردآبی تولید می‌شود.