ائتلاف به اصطلاح اسلامی برای مبارزه با تروریسم: اهداف و پیامدها نگاهی به پیشینه

این ائتلاف رسما از سوی محمد بن سلمان، وزیر دفاع و ولیعهد عربستان در 24 آذر 1394 اعلام و هدف از تشکیل آن مبارزه با تروریسم و تعمیق هماهنگی اطلاعاتی، مالی، نظامی، سیاسی و رسانه‌ای میان اعضای آن که 40 کشور هستند، اعلام شد.تعداد کشورهایی که ابتدا اعلام آمادگی برای عضویت در این ائتلاف کردند به 35 کشور می‌رسید که عربستان، ترکیه، قطر، امارات و اردن از اعضای مهم آن محسوب می‌شدند. این ائتلاف در واقع به مثابه جانشینی برای طرح قبلی موسوم به ارتش مشترک عربی بود. طرح تشکیل ارتش مشترک عربی در فروردین 1394مطرح شد. قرار بود از 7 مرداد 1394 اقدامات عملی خود را آغاز کند، اما عربستان دوبار در فرآیند تشکیل نشست‌هایی در راستای اقدامات اجرایی به منظور تشکیل آن اختلال ایجاد کرد؛ چرا که محوریت این ائتلاف با مصر بود و اگر چنین ائتلافی با محوریت مصر و قاهره شکل می‌گرفت، برخلاف منافع عربستان بویژه تلاش برای کسب رهبری جهان عرب تلقی می‌شد. قرار بود ارتش مشترک عربی با استعداد حدود 40 هزار نیرو تشکیل شود و قاهره به عنوان مقر عملیاتی آن در نظر گرفته شده بود. با این حال، کارشکنی‌های ریاض در نهایت مانع تشکیل آن شد.

اهداف

ادعای اصلی ائتلاف اسلامی ضدتروریسم به عنوان یک ائتلاف مورد حمایت مالی و سیاسی ریاض از ابتدای تشکیل این بود که در کشورهای جنگ زده عربی یعنی سوریه، عراق و لیبی به مبارزه با تروریسم خواهد پرداخت. تصور سعودی‌ها این بودکه با شکل‌گیری ائتلاف اسلامی ضدتروریسم، نیرویی با استعداد 30 تا 40 هزار نفر مرکب از نظامیان کشور‌های عضو این ائتلاف شکل خواهد گرفت که در راستای منافع و اهداف رژیم سعودی در منطقه به مداخله نظامی خواهد پرداخت. با این همه نگاهی به عملکرد این ائتلاف به اصطلاح ضدتروریستی نشان می‌دهد عملکرد این ائتلاف صرفا در حد برگزاری نشست‌ها و صدور بیانیه‌ها بوده و هیچ گونه اقدام موثری برای اقدامات اجرایی از جانب آن صورت نگرفته است. در یکی از آخرین موارد ابراز وجود این ائتلاف، شاهد برگزاری نشست وزرای دفاع آن در ریاض بودیم که در پایان این نشست در 5 آذر 1396 بیانیه پایانی آن صادر شد.

بیانیه پایانی: مضمون و محتوا

وزرای دفاع کشورهای عضو ائتلاف موسوم به ضد تروریسم، در بیانیه پایانی این نشست در ریاض، بر عزم خود برای تقویت تلاش‌ها برای مقابله با تروریسم تأکید و اعلام کردند: تروریسم، چالشی برای امنیت و ثبات بین‌المللی است که مرز کشورها را پیموده و خطرناک‌تر و سرسخت‌تر از قبل شده است.دراین بیانیه تصریح شده کشورهای عضو به تأمین توان نظامی برای مقابله با گروه‌های تروریستی متعهد هستند و با سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای برای موفقیت این ائتلاف همکاری گسترده صورت خواهد گرفت. براساس این بیانیه، کشورهای عضو ائتلاف موسوم به ضدتروریسم اعلام کرده‌اند در چند زمینه ازجمله تبادل اطلاعات و آموزش نظامی و اطلاعاتی و تقویت زیرساخت‌های این ائتلاف با نهادهای بین‌المللی همکاری خواهند کرد. وزیران مذکور در این نشست بر مقابله فراگیر با تروریسم در زمینه‌های فکری، رسانه‌ای و نظامی و نیز ممانعت از گسترش افکار افراطی و تاثیر آن بر جوامع و افراد و همچنین خشکاندن منابع مالی تروریست‌ها از طریق افزایش هماهنگی و تبادل اطلاعات میان کشورها در این زمینه تاکید کردند. درباره هماهنگی نظامی ضدتروریست‌ها، وزیران دفاع این ائتلاف بر اهمیت مقابله نظامی با تروریسم در حفظ ثبات و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی تاکید کردند. عبدالله الصالح، دبیرکل این ائتلاف اعلام کرد کشورهای عضو بر لزوم به کار‌گیری رسانه‌ها در جنگ رسانه‌ای با تروریسم نیز تأکید کرده‌اند. وی افزود: وزیران دفاع بر عزم خود برای هماهنگی تلاش‌ها برای مقابله با تروریسم از طریق اقدام جمعی و مقابله با افراط‌گری تاکید کرده‌اند.

جمع‌بندی

می‌توان ائتلاف اسلامی ضدتروریسم را به عنوان تلاش جدیدی از سوی اعراب محافظه کار بویژه رژیم سعودی برای تاثیر‌گذاری بر بحران‌های جهان عرب تلقی کرد. با این حال، نگاهی به عملکرد آن بویژه بیانیه پایانی وزرای دفاع این ائتلاف نشان می‌دهد ماهیت این ائتلاف بیشتر سیاسی و رسانه‌ای و حداکثر اطلاعاتی است و با توجه به شواهد موجود چندان آینده‌ای در زمینه شکل‌گیری نیروی نظامی مشترک و مرکب از نظامیان کشورهای عضو این ائتلاف در آینده نزدیک متصور نیست. در واقع رژیم سعودی حداکثر توان ائتلاف‌سازی خود را در جریان جنگ یمن با تشکیل ائتلافی متشکل از چند کشور عربی در حوزه خلیج‌فارس و آفریقا نشان داده و تشکیل ائتلاف اسلامی ضدتروریسم، صرفا به منظور کسب حمایت سیاسی از جانب کشورهای عضو این ائتلاف صورت گرفته است. نکته قابل توجه این است که ایران، عراق و سوریه یعنی سه کشوری که سال‌هاست با تروریسم بویژه داعش می‌جنگند و توانستند آن را پس از سال‌ها خونریزی تا حد زیادی مضمحل کنند به این نشست دعوت نشدند. در عین حال برگزاری نشست وزرای دفاع این ائتلاف با تنش بی‌سابقه در روابط عربستان و ایران و عادی‌سازی روابط رژیم سعودی با رژیم صهیونیستی همزمان شده است. این مساله نشان می‌دهد سعودی‌ها قصد دارند از پتانسیل این ائتلاف در راستای اهداف منطقه‌ای خود حداکثر بهره‌برداری را صورت دهند.

دکتر سیدرضا میرطاهر

کارشناس مسائل بین‌الملل