خداحافظ خاک حاصلخیز

البته بحث تخریب منابع خاکی نه‌تنها در ایران که در سراسر جهان مطرح است، روندی که سازمان ملل متحد را هم بر آن داشت تا سال 2015 را به عنوان سال خاک و پنجم دسامبر را با نام روز جهانی خاک انتخاب کند. در چنین شرایطی، کارشناسان حوزه خاک کشورمان نیز با اعلان هشدار در این خصوص، خواستار توجه بیش از پیش مسئولان کشوری نسبت به برنامه‌ریزی هرچه سریع‌تر در زمینه حفاظت از منابع خاکی کشور شده‌اند.

در همین زمینه رئیس انجمن علوم خاک کشور با بیان این که میزان خاک‌های حاصلخیز کشور به شدت در حال کاهش است، می‌گوید: سالانه حداقل ده هزار هکتار اراضی حاصلخیز کشاورزی به سایر کاربری‌ها تبدیل می‌شود، که این میزان گاه در برخی نقاط به 30 هزار هکتار هم می‌رسد. این در حالی است که خانه، کارگاه، کارخانه و شهرک صنعتی باید جایی که خاک حاصلخیز ندارد، ساخته شود.

منوچهر گرجی با تاکید بر این که در صورت ادامه روند فعلی، رخداد یک فاجعه در ایران حتمی است، می‌افزاید: با این شرایط به زودی امنیت غذایی کشور دچار مشکل خواهد شد و احتمال بروز قحطی تا ۲۰ سال بعد در کشور دور از ذهن نیست.

وی با بیان این که اکنون ۱۲ هزار سال است، از منابع خاکی باارزش در کشاورزی بهره‌برداری می‌شود، تصریح می‌کند: این بهره‌برداری باید ده‌ها هزار سال دیگر نیز ادامه یابد، زیرا ما به آنها نیاز داریم، اما متاسفانه برخورد با آن به گونه‌ای است که اگر جلوی آن گرفته نشود، تا دو نسل دیگر تمام خاک‌های حاصلخیز از بین می‌رود.

به گفته این کارشناس مسئول، گرچه وضعیت خاک در دیگر نقاط دنیا نیز چندان مناسب نیست، اما در کشور ما به دلیل شرایط اقلیمی موجود، وضعیت شکننده‌تر و بی‌برنامگی‌ها در این زمینه نسبت به جهان مقداری بیشتر است؛ زیرا در برخی نقاط دنیا این مساله از حدود ۳۰ تا ۴۰ سال قبل پیگیری و از تخریب خاک جلوگیری می‌شود، در حالی که مسئولان کشور ما تازه متوجه این شرایط می‌شوند.

کاهش سریع اراضی حاصلخیز

عضو سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نیز در تائید سخنان گرجی به جام‌جم می‌گوید: خاک‌های حاصلخیز کشور ما بسیار محدود و البته به سرعت در حال کاهش است، به طوری که طبق آمار جهاد کشاورزی کل اراضی زراعی ما اعم از آبی، دیم و آیش حدود 5/18 میلیون هکتار بوده که مرکز آمار کشور وسعت این اراضی را سال گذشته و طبق آخرین سرشماری حدود 5/16 میلیون هکتار اعلام کرده است، که کاهش دو میلیون هکتاری اراضی کشاورزی را طی 40 سال اخیر نشان می‌دهد.

محمدحسن روزی‌طلب با بیان این که وضعیت خاک‌های ما به هیچ عنوان رضایت بخش نیست و حتی بسیار نگران‌کننده است، می‌افزاید: عوامل متعددی منابع خاکی ما را تهدید می‌کند که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آن؛ تبدیل اراضی کشاورزی و منابع طبیعی به واحدهای مسکونی، صنعتی و ... در حاشیه شهرها و روستاهاست. دومین عامل بحث مربوط به فرسایش‌های بادی و آبی و همچنین تخریب مراتع با عواملی همچون چرای بی‌رویه است. ضمن این که مواردی همچون شور شدن خاک‌های حاصلخیز در برخی نقاط از جمله خوزستان به دلیل وجود آب‌های شور و نبود زهکشی، و همچنین مصرف بی‌رویه کود در اراضی کشاورزی و آبیاری با فاضلاب نیز از دیگر عوامل نابودی خاک‌های کشور به ویژه خاک‌های زراعی و حاصلخیز است.

کاهش بهره‌وری با کاهش ماده عالی خاک

به گفته رئیس سابق انجمن علوم خاک ایران،کاهش وسعت اراضی یکی از تهدیدات کمی خاک است، در حالی که بزرگ‌ترین تهدید کیفی خاک، کاهش ماده عالی خاک است که در اثر عواملی همچون شخم زدن، نبود تناوب صحیح کشت و نبود کشاورزی پایدار، ایجاد و موجب کاهش حاصلخیزی و باروری خاک می‌شود.

روزی‌طلب با اشاره به این که حدود 90 درصد خاک‌های ما، مواد عالی‌شان زیر یک درصد است، درحالی که استاندارد دنیا در این زمینه بالای یک درصد است، می‌گوید: این وضعیت بسیار نگران‌کننده است، زیرا بهره‌وری زراعی خاک را بسیار کاهش می‌دهد در حالی که اکنون و با توجه به افزایش جمعیت، باید به دنبال افزایش بهره‌وری باشیم؛ زیرا خاک‌های زراعی و حاصلخیز ما ظرفیت رشد و توسعه ندارد و به دلیل اقلیم خشک و کمبود آب، نمی‌توان خاک‌های دیگر کشور را به اراضی زراعی تبدیل کرد، بنابراین باید از همین منابع خاکی موجود بیشترین بهره وری را داشت.

نابودی خاک، نابودی همه چیز

روزی‌طلب با تاکید بر این که وضعیت خاک‌های ما از وضع منابع آبی‌مان، به مراتب نامطلوب‌تر و نگران‌کننده‌تر است، می‌افزاید: این مساله‌ای است که حتی مقام معظم رهبری نیز چندی پیش در صحبت‌هایشان به آن اشاره و مساله خاک را از مساله آب هم مهم‌تر عنوان کردند؛ برای این که حفاظت مطلوب از خاک، حفاظت از منابع آبی، تعادل اقلیم، حفظ جنگل‌ها، حفظ محیط‌زیست و در نهایت امنیت غذایی را به دنبال خواهد داشت و نابودی آن، نابودی تمام این موارد را در پی خواهد داشت، زیرا این موارد تاثیر متقابل بر یکدیگر دارند.

طرح حفاظت از خاک در انتظار تصویب

خوشبختانه آن طور که عضو کمیسیون کشاورزی مجلس به جام‌جم می‌گوید: حساسیت در مورد بحث خاک و حفاظت از آن اکنون علاوه بر کارشناسان، در بین مسئولان ارشد کشور نیز ایجاد شده و در همین زمینه چندی پیش، دولت لایحه‌ای را درخصوص حفاظت از خاک به مجلس ارائه کرد که این لایحه در کمیسیون کشاورزی مجلس بحث و بررسی شد. ناصر صالحی‌نسب با اشاره به این که لایحه حفاظت از خاک کشور در کمیسیون کشاورزی مجلس به تصویب رسید، می‌افزاید: این لایحه اکنون به هیات رئیسه مجلس ارائه شده تا در صحن علنی مجلس مطرح و تصویب شود، که پس از تصویب در مجلس و تائید شورای نگهبان برای اجرا به دولت ابلاغ خواهد شد.

قاچاق خاک‌‌های حاصلخیز به خارج از کشور

متاسفانه در حالی خاک‌های زراعی و حاصلخیز کشورمان به لحاظ کمی و کیفی در معرض تهدید و نابودی است که طی یکی دو سال اخیر مباحثی نیز درخصوص قاچاق و صادرات غیرمجاز خاک به خارج از کشور و به‌ویژه برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح شده است.

رئیس انجمن علوم خاک کشور در این باره می‌گوید: موضوع قاچاق خاک از کشور، حدود دو سه سال قبل مطرح شد که ما بلافاصله به معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی نامه نوشتیم و آنان هم به گمرک اعلام کردند که هیچ خاکی نباید از کشور خارج شود.

گرجی با اشاره به این‌که این اتفاق به‌تازگی برای خاک‌های قرمز جزیره هرمز نیز افتاده وانجمن مجددا به مسئولان نامه نوشت تا موضوع را پیگیری کنند و مانع آن شوند، می‌افزاید: در مجموع قاچاق خاک جزئی بوده و به میزان گسترده و عمده انجام نشده است، اما به هر حال باید جلوی این کار گرفته شود، چون ما خاک حاصلخیز در کشور کم داریم.

فاطمه مرادزاده