آزمون سخت نوروزی برای رسانه ملی

یکی از دوستان ـ که کارگردانی خوب و سرشناس است ـ در سفری به ایالات متحده با مدیر یکی از تلویزیون‌های آن دیار دیدار کرد. آنچه در ادامه می‌آید، نقل قولی است از مدیر تلویزیون آمریکایی به روایت دوست کارگردان‌مان:

«اساس تولید در تلویزیون ما «درآمدزایی» است. بجز بخش خبر و رپرتاژهای خبری، دیگر بخش‌های تلویزیونی ما عبارت است از مستندهای مهیج، مسابقات ورزشی، حوادث شهری و سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی. این تولیدات باید توسط مخاطب خریداری شود و فرآیند خرید نیز توسط کارت‌های ویژه اعتباری صورت می‌گیرد. بنابر این تلویزیون ما به کمک نظرسنجی، میزان رضایت مخاطبان را می‌سنجد و با میزان فروش،‌ محبوبیت برنامه‌ها مشخص می‌شود.

هر برنامه‌ای که از درصد معینی فروش برخوردار باشد، تولید و پخش آن ادامه می‌یابد و تولیداتی که نتوانند توجه مخاطب را جلب کنند و فروش قابل توجهی نداشته باشند، متوقف می‌شوند. »

طبیعی است که در چنین سیستمی، محتوای ارائه شده با پسند مخاطب تنظیم می‌شود و رسانه در این زمینه مقیاس و معیار مشخصی ندارد. هر «محتوایی» که مخاطب را خوش آید تولید و پخش می‌شود ولو این‌که با دین و اخلاق تنافر داشته باشد و هر موضوعی که در فروش عمومی اقبالی پیدا نکند کنار گذاشته می‌شود، حتی اگر موضوعی اخلاقی یا دینی باشد.

تفاوت عمده رسانه ملی ما با رسانه‌های غربی ـ از جمله نمونه‌ای که ذکر شد ـ در همین یک پاراگراف قابل مشاهده بوده و بدیهی است که با چنین معیاری باید رسانه ملی را از بنیان به شکلی دیگر بازتعریف کرد. جدا از حوزه تعاریف، مأموریت، شیوه اجرا، ساختاربندی و ساز و کار رسانه ملی نیز از دیگر تفاوت‌هاست.

در واقع از همان ابتدای انقلاب تلاش شده که رسانه ملی بر بنیان‌ها‌ی متفاوتی پایدار باشد. به طور قطع در بسط و تبیین مبانی اعتقادی و ساختاری رسانه ملی خلأ عمده‌ای وجود ندارد اما در هر حال، حوزه تئوری از عمل جدا است و جامه پوشیدن به هر نظریه‌ای آن قدر‌ها که در ظاهر می‌نماید کار آسانی نیست. اگر بخواهیم وظیفه رسانه ملی را در کوتاه‌ترین عبارت ممکن خلاصه کنیم شاید بتوان چنین جمله‌ای نوشت:

«رسانه ملی موظف است در تولید و پخش برنامه‌های خود ارزش‌های دینی را لحاظ کند»

حساسیت مسائل دینی، تنها در حوزه فقه محدود نیست بلکه طی سالیان اخیر، رسانه ملی همواره از نهادهایی بوده که به طور مستقیم کوشیده در تولیدات خود مسائل فقهی را لحاظ کند.

هر ساله کشور ما مناسبت‌هایی دارد که میلاد و شهادت یکی از ائمه اطهار را در بر می‌گیرد. رسانه ملی تلاش می‌کند خواست عمومی را در این باره رعایت کند. هنگامی که ایام شهادت یکی از ائمه فرامی‌رسد به طور اتوماتیک برنامه‌های زیر در یک بازه زمانی مشخص اجرا می‌شود:

ـ موسیقی سنگین پخش می‌شود و از پخش آهنگ‌های ریتمیک، شاد و پرتحرک خودداری می‌شود.

ـ با توجه به حساسیت مناسبت، آرم شبکه‌ها به رنگ تیره در می‌آید و در مواردی، مجریان و مهمانان شبکه‌ها نیز سیاه می‌پوشند.

ـ تلاش می‌شود برنامه‌هایی تولید و پخش شود که در ترویج رفتار، گفتار و سلوک آن امام مؤثر باشد. مثلا در ایام محرم، سخنرانانی دعوت می‌شوند که ابعاد نظری و عملی قیام عاشورا و فلسفه قیام سیدالشهدا را تبیین و تشریح کنند.

ـ مداحان و روضه‌خوانان در رثای امام شهید نوحه‌هایی می‌خوانند و بخش‌هایی از عزاداری مردم پخش می‌شود.

در همین موارد هم رسانه دوره‌ای پر فراز و نشیب را پشت سر گذرانده است. این‌که کدام سخنرانان دعوت شوند و کدام مداحان برنامه اجرا کنند و موسیقی مناسب در ایام سوگواری چه نوع موزیکی است و... تاریخچه‌ای پر بار و شنیدنی و خواندنی دارد. حضرت امام همیشه تأکید می‌کردند که در این زمینه، رسانه حرکتی به دور از افراط و تفریط داشته باشد. به یاد داریم زمانی، حضرت امام از ریاست وقت تلویزیون ـ محمد هاشمی ـ خواستند که از پخش موسیقی سنگین و طولانی کردن ایام سوگواری خودداری کنند.

ارتباط پیوسته سازمان با حوزه اصیل فقاهت باعث شد به‌تدریج مسیر میانه و معتدلی ـ که نه افراط باشد و نه تفریط ـ به دست آید. تجربه سی و چند ساله رسانه ملی در این مورد بسیار گرانبها و ارزشمند است.

رسانه ملی دستورالعملی ثابت و اندیشیده دارد که در زمان برخورد با مناسبت‌ها آن را اجرا می‌کند، اما در پاره‌ای از اوقات مناسبت‌ها با هم برخورد می‌کنند و وضعیتی پیش می‌آید که فقط می‌توان از آن به «بغرنج» تعبیر کرد، نوروز 94 با ایام سوگواری حضرت زهرا (س) تلاقی کرد و برای نگارنده که از نزدیک شاهد حساسیت مدیران رسانه در این موارد بوده‌ام، جالب بود که رسانه چگونه امسال می‌تواند عید و سوگواری دختر گرامی رسول اکرم (ص) را طوری مدیریت کند که به هیچ کدام آسیب نرسد.

عملکرد رسانه ملی در این ایام مثبت بود گو این‌که در حال حاضر مجال پرداختن به ریز برنامه‌های رسانه ملی نیست اما به چند نکته اشاره می‌کنیم:

ـ در این ایام، رسانه ملی بر کارشناسان مذهبی جوان سرمایه‌گذاری کرد. در واقع، رسانه ملی، وزن تولیدات مناسبتی خود را به سمتی برد که بیشتر شامل توضیح و تفسیر اصل امامت می‌شد. بحثی نظری که مورد نیاز اغلب مخاطبان ـ بویژه جوانان ـ بود و تأثیری متفاوت در اذهان باقی گذاشت.

ـ رسانه ملی از زمان اجرای مرثیه‌سرایی مداحان اهل بیت کم کرد، اما به تنوع آن افزود. این ابتکار در جذب مخاطبان و رضایت‌مندی آنها تأثیر خوبی داشت.

ـ رسانه از عید غافل نشد و با ظرافت، سال نو را در کنار ایام سوگواری مطرح و ویژه برنامه‌های خود را با مضمون نوروز تولید کرد. کاری که برای مخاطبان ولایتمدار، دلچسب و راضی‌کننده بود.

ـ رسانه ملی در پخش موسیقی سنگین راه افراط را نپیمود و با گزینش تصاویر زیبا از طبیعت ایران، نمایش سفرهای نوروزی و همزمان نمایش مجالس سوگواری سرور زنان عالم، ترکیبی قابل قبول را ارائه داد و در مجموع از بوته آزمایش سربلند بیرون آمد.

امید فرهمند / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)