پزشکی از راه دور در طب دریایی

تصور کنید عده‌ای مجبورند برای مدت زمانی نسبتا طولانی در فضای کوچکی در اعماق آب کار کنند و این در حالی است که در چنین شرایطی بجز امکان ارتباطات رادیویی امکان برقراری ارتباط با این افراد وجود ندارد. در چنین شرایطی اگر افراد با مشکلات جدی مواجه شوند که سلامت آنها را در معرض خطر قرار دهد، چگونه می‌توان به آنها کمک کرد؟

پاسخ این سوال، ما را به شاخه‌ای از علم پزشکی به نام طب دریایی می‌رساند. در حقیقت طب دریایی مسئولیت تامین سلامت کارکنان کشتی‌ها و زیردریایی‌ها را بر عهده دارد.

ناخدا یکم پزشک شهرام اولیایی‌،‌ مدیر گروه طب دریایی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی دریایی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: طب دریایی یکی از شاخه‌های گسترده علم پزشکی است. حفظ و ارتقای سطح سلامت کارکنان شاغل در شناورهای سطحی، شناورهای زیر سطحی یا زیردریایی‌ها، کارکنانی که در معرض فشار مستقیم آب هستند، غواص‌ها، کارکنانی که در سازه‌های دریایی و تاسیسات و کارخانجات ساحلی کار می‌کنند و به طور کلی افرادی که به شکلی با دریا سرو کار دارند در حوزه طب دریا قرار می‌گیرد. بنابراین ارتباط با دریا و حفظ و ارتقای سلامت با طب دریایی سرو کار دارد. شناوری که برای انجام ماموریت عازم دریا می‌شود از امکانات تخصصی و فوق‌تخصصی جدا می‌شود و باید پیش‌بینی‌های لازم برای حفظ شاخص‌های سلامت کارکنان این شناور مورد توجه قرار گیرد.در طب دریایی چند حوزه مطرح است و یکی از این حوزه‌ها بهداشت و پیشگیری است. پایش سلامت و توجه به الزامات سلامت برای کارکنان عملیاتی یا کارکنان شناورهای نظامی و تجاری براساس استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. در بخش درمان از امکانات مختلف ازجمله تله‌مدیسین استفاده می‌شود. براساس این فناوری، پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین فناوری‌ها در اختیار کارکنان دریایی قرار می‌گیرد.

نیروی دریایی به تله‌مدیسین مجهز است

طب دریایی از شاخه‌های گسترده علم پزشکی است که در حفظ و ارتقای سلامت کارکنان دریایی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. دکتر اولیایی ضمن تاکید بر این موضوع می‌افزاید: کارکنان ناوگان نظامی، افرادی که با کشتی‌های بزرگ سفر می‌کنند، غواصان و همچنین افراد شاغل در تاسیسات دریایی و سکوهای نفتی، کارکنان شیلات و صیادان ازجمله افرادی هستند که در معرض ابتلا به بیماری‌های شغلی قرار دارند. یکی از فناوری‌هایی که امروزه در حوزه پزشکی مطرح شده، تله‌مدیسین یا پزشکی از راه دور است که استفاده از آن در طب دریایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. اکنون نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران یکی از گسترده‌ترین شبکه‌های پزشکی از راه دور کشور را در اختیار دارد. ارتباط صوتی و تصویری، انتقال داده و اطلاعات بین مراکز بهداشتی و درمانی، نوار قلب، نوار مغز، انواع گرافی و تصاویر MRI و حتی فیلم و نمایش همزمان جراحی آرتروسکوپی بین اتاق‌های عمل و آندوسکوپی ازجمله داده‌هایی است که از طریق سامانه پزشکی از راه دور مبادله می‌شود.

به گفته دکتر اولیایی، از طریق این سامانه درمانگاه‌های عمومی، تخصصی و فوق‌تخصصی مجازی برای معاینه بیماران از راه دور فعال می‌شوند. به این ترتیب پزشکانی که در شناورهای مامور به سفرهای دریایی اعزام می‌شوند، می‌توانند در مواجهه با بحران‌ها و شرایط اضطراری با بیمارستان مرکزی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ارتباط صوتی و تصویری برقرار و با همکاران متخصص و فوق‌تخصص خود صحبت کنند.

اولیایی با اشاره به این که استفاده از فناوری‌های نوین در طب دریایی فقط به این محدود نمی‌شود، می‌گوید: متخصصانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند تلاش دارند در آینده‌ای نه‌چندان دور به موفقیت‌هایی در افزایش کمی و کیفی ضریب نفوذ سامانه پزشکی از راه دور و همچنین انجام اعمال جراحی از راه دور یا به عبارتی جراحی رباتیک در بیمارستان‌های مستقر در شناورهای مامور سطحی در آب‌های دوردست و همچنین کنترل و هدایت آن از طریق اتاق‌های عمل بیمارستان‌های نیرو دست یابند. علاوه بر این کنترل و پایش علائم حیاتی از راه دور کارکنان عملیاتی با استفاده از ظرفیت‌های این سامانه پزشکی و استفاده از فناوری‌های پزشکی از راه دور برای کنترل و پایش علائم حیاتی بیماران و کاربرد آن در عملیات امداد و نجات رباتیک از دیگر اهدافی است که در ترسیم افق پیش روی ما در حوزه فناوری‌های نوین پزشکی مورد توجه قرار گرفته است.

لزوم توجه به فناوری‌های نوین در حوزه درمان

زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم در مقایسه با گذشته بسیار متفاوت است. سرعت تبادل اطلاعات و داده‌ها به میزان قابل توجهی افزایش یافته و اگر بخواهیم با روش‌های سنتی کارهای روزمره را پیش ببریم با چالش‌های جدی مواجه می‌شویم. چالشی که در سطوح بالاتر یعنی در توسعه و پیشرفت همه جانبه آثار و پیامدهای آن بیشتر نمایان می‌شود.

دکتر اولیایی در پاسخ این که اساسا توجه به فناوری‌های هوشمند در حوزه طب دریا چه ضرورتی دارد توضیح می‌دهد: انسان سالم و ماهر محور توسعه است و توسعه پایدار زمانی محقق می‌شود که ما به بحث سلامت ـ که پایه و اساس حرکت رو به جلو برای نیروی انسانی محسوب می‌شود ـ توجه ویژه داشته باشیم. سلامت شامل مولفه‌های متفاوتی از جمله سلامت جسم و سلامت روان است که در حوزه طب دریا برای رسیدن به این هدف نیازمند استفاده از فناوری‌های پیشرفته هستیم.

به گفته مدیر گروه طب دریایی دانشکده پزشکی ارتش، یکی از حوزه‌های مطرح در زمینه فناوری‌های هوشمند، پزشکی از راه دور است که در تامین بهداشت و امداد و درمان نیروی دریایی و حفظ و ارتقای سطح سلامت و ایجاد بهره‌وری در این سامانه نقش بسیار مهمی دارد. اگر ماموریت و رسالت نیروهای مسلح را حفظ و صیانت از مرزهای سرزمینی بدانیم در نیروی دریایی راهبردی این ماموریت از مرزهای سرزمینی آغاز می‌شود.

در نیروی دریایی حضور موثر و مقتدرانه در آب‌های بین‌المللی همواره مورد تاکید فرمانده معظم کل قوا بوده است. بر این اساس حضور نیروی دریایی در دریای عمان، اقیانوس هند، شمال مدار 10 درجه، دریای سرخ و حتی کانال سوئز و دریای مدیترانه، اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس از اهداف راهبردی محسوب می‌شود و این حضور برای حفظ و صیانت از منافع کشورمان، حفظ امنیت خطوط مواصلاتی کشتیرانی و رساندن پیام صلح و دوستی به کشورهای همسو است. حضور ناوگان نیروی دریایی راهبردی در آب‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مستلزم وجود نیروی انسانی سالم و توانمند برای انجام ماموریت‌های دشوار و مخاطره‌آمیز است و برای نیروی دریایی که یک نیروی تجهیزات محور محسوب می‌شود سلامت نیروی انسانی اولویت ویژه‌ای محسوب می‌شود. بر این اساس دوری ناوگان عملیاتی ما نباید کوچک‌ترین خللی در ارائه کیفی‌ترین سطح خدمات بهداشتی و امداد و درمان ایجاد کند.

وی می‌گوید: استقرار فناوری هوشمند تله‌مدیسین این امکان را فراهم می‌کند که بتوان خدمات مشاوره‌ای را تا دوردست‌ترین نقاط دنیا با بالاترین کیفیت ارائه کرد. یکی دیگر از فناوری‌هایی که می‌توان در نیروی دریایی از آن استفاده کرد، پایش سلامت کارکنان عملیاتی غواصی از راه دور است. به این ترتیب در عملیات غواصی، کارکنان عملیات به طور مداوم تحت کنترل و پایش مداوم پزشکان طب غواصی به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. بررسی وضعیت تنفس، گردش خون، گازهای تنفسی، ضربان قلب، درجه حرارت و تعداد تنفس، خدماتی است که از طریق این سیستم قابل انجام است.

اولیایی درباره دیگر فناوری‌های مطرح در حوزه طب دریایی این طور توضیح می‌دهد: تله‌مدیسین یا پزشکی از راه دور یکی از فناوری‌های مهمی است که در طب دریایی کاربردهای فراوان دارد. امروزه استفاده از تله‌مدیسین در نیروی دریایی به واقعیت تبدیل شده است. نیروی دریایی ارتش اکنون یکی از گسترده‌ترین شبکه‌های پزشکی از راه دور را با برد چندین هزار کیلومتر در اختیار دارد. ارتباط صوتی و تصویری، انتقال اطلاعات بیمار بین مراکز بهداشتی و درمانی، نوار قلب، نوار مغز، تصاویر MRI و نمایش همزمان اعمال جراحی آرتروسکوپی بین اتاق عمل و آندوسکپی ازجمله داده‌هایی است که از طریق این رسانه مبادله می‌شود.

وی در ادامه می‌افزاید: از دیگر فناوری‌ها در حوزه دریاها و ارگان‌های دریایی می‌توان به استفاده از ربات‌های غواص و RVO برای نجات جان غواصان در زیر آب اشاره کرد. RVO‌ها زیردریایی‌های کوچکی هستند که از سطح آب قابل کنترل هستند. این ربات‌ها می‌توانند از غواصی که دچار مشکل شده فیلم بگیرند تا به این ترتیب بتوان برای جلوگیری از وخیم شدن شرایط پیش آمده اقداماتی را انجام داد.

استفاده از فناوری‌های هوشمند در لباس‌های غواصی از دیگر موضوعات مورد توجه در این حوزه است. بعضی از این لباس‌ها دارای موتور هستند. این لباس‌ها برای عملیات امداد و نجارت و دیگر عملیات‌هایی که در عمق زیاد کاربرد دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. وجود فناوری هوشمند تله‌مدیسین در این لباس‌ها موجب کنترل موفقیت آمیز و پایش سطح سلامت غواصان عمق زیاد می‌شود.

بیماری‌های شایع در کارکنان دریایی

بیماری‌هایی که بین کارکنان شناورهای سطحی شایع است معمولا با بیماری‌های شایع در سطح خشکی تفاوتی ندارد. اگرچه در این افراد بعضی بیماری‌های خاص می‌تواند شایع باشد، اما از آنجا که محیط کار غواصان و کارکنان زیر سطحی‌ها در مقایسه متفاوت است بیماری‌های خاصی در این افراد دیده می‌شود. پرسنل زیردریایی‌ها در محیط‌های بسته قرار دارند. این در حالی است که انرژی موردنیاز زیردریایی‌ها از باتری‌های شارژی تامین می‌شود. گاز متصاعد شده از باتری‌ها خطرات تنفسی به همراه دارد. باید وضعیت هوا و تهویه داخل زیرسطحی‌ها با دقت تحت کنترل قرار گیرد.

یکی دیگر از بیماری‌های شایع در بین این گروه بیماری‌های عضلانی اسکلتی است. این بیماری ناشی از شرایط خاص داخل زیردریایی هاست. موضوع بعدی که می‌تواند با پیامدهایی برای این گروه از افراد همراه باشد بهداشت روان است. این افراد مدت‌ها دور از خانواده هستند. در محیطی زندگی می‌کنند که از تابش نور خورشید بی‌بهره است و بنابراین باید شرایطی مشابه شبانه روز برای آنها ایجاد شود تا چرخه زیستی بدن در این افراد آسیب نبیند. اگر زیردریایی در شرایطی با مشکل مواجه شود امداد و نجات باید به شیوه تخصصی انجام شود تا وقتی افراد از زیردریایی خارج می‌شوند مراحل درمان آغاز شود.

طبق قانون بویل در دمای ثابت با افزایش فشار به همان نسبت حجم هوا کاهش پیدا می‌کند. در این شرایط حجم هوای تنفسی و نیتروژن هوا به اندازه‌ای کاهش پیدا می‌کند که وارد عروق خونی و فضای داخل بافت‌ها می‌شود. اگر غواص سریع‌تر و در فاصله زمانی کوتاهی به سطح آب منتقل شود نیتروژنی که وارد عروق و بافت‌های بدن او شده این فرصت را ندارد که از بدن خارج شود و در بافت‌ها انسداد ایجاد می‌کند. معمولا نیتروژن در بافت چربی سیستم عصبی تجمع پیدا می‌کند. در نتیجه ممکن است غواص با علائم مختلفی از علائم ساده تا فلج شدن عضلات بدن مواجه شود. این افراد باید در اتاق فشار تحت درمان قرار گیرند. ممکن است مسیر شریان‌های مغزی بسته شود. در این صورت فرد دچار سکته مغزی می‌شود.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش