مرخصی معمار مشهور برجام

مالی که به عنوان یکی از معماران برجام شناخته می‌شود، در دو سال اخیر جزو چهره‌های کلیدی مذاکرات لغو تحریم‌ها، تبادل زندانیان و آزادسازی دارایی‌های ایران در محیط بین‌المللی شناخته شده است. البته برخی محافل رسانه‌ای در داخل و خارج ایران که پیشتر حضور مالی را فرصتی برای ایران در موضوع مذاکرات عنوان می‌کردند، تلاش دارند که تعلیق مالی و تغییر احتمالی مسئول تیم آمریکا در مذاکرات لغو تحریم‌ها را موضوعی مهم و تعیین‌کننده در روند مذاکراتی که هنوز هیچ‌یک از طرفین در مورد آغاز آن اظهارنظری نکرده‌اند، عنوان کنند.

حقیقت آن است که سیاست خارجی کشورها وابسته به افراد نیست و حاصل تصمیمات اجماعی ارکان حاکمیت است. به‌صورت طبیعی، معیار ارزیابی اراده کشورها در روابط خارجی، اقدامات واقعی آنهاست نه تغییر مجریان. از این‌رو مسائل داخلی آمریکا اساسا موضوعی نیست که نقش تعیین‌کننده‌ای بر تصمیم‌گیری‌های راهبردی طرف ایرانی داشته باشد.
بر همین اساس روز گذشته هم ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سؤالی درباره مرخصی رابرت مالی گفت که «مرخصی رابرت مالی را من باید جواب بدهم؟! در ارتباط با موضوعات داخلی دیگر کشورها اظهارنظر نمی‌کنیم. آنچه برای ما مهم است، سیاست‌ها و رویکردهای کشورها و مشخصا سیاست‌ها و رویکردهای دولت آمریکاست، نه اشخاصی که در گفت‌وگوها دولت آمریکا را نمایندگی می‌کنند. این‌گونه به‌نظر می‌رسد هر فردی مجری سیاست‌‌های حاکمیت و نظام خودش است و تغییر افراد نمی‌تواند تغییر چندانی در تغییر سیاست‌ها ایفا کند.»

سوءاستفاده احتمالی از اطلاعات طبقه‌بندی شده
حالا با تغییر «مرد شماره یک» تیم آمریکایی در پرونده ایران، بسیاری از تحلیلگران با لنزهای متفاوت مرخصی اجباری وی را بررسی می‌کنند. برخی تغییر رابرت مالی را پیامی به ایران در زمینه مذاکرات رفع‌تحریم‌ها می‌دانند، درحالی‌که این موضوع فقط ناظر به تغییر مجریان است. از سوی دیگر برخی هم معتقدند فشار جمهوریخواهان و لابی صهیونیستی در واشنگتن سبب به حاشیه رفتن مالی شده است. با وجود گمانه‌زنی‌های مختلف درباره علت کنار گذاشته شدن رابرت مالی از تیم مذاکره‌کننده آمریکا، رسانه آمریکایی سی‌ان‌ان علت مرخصی اجباری رابرت مالی را سوءاستفاده احتمالی از اطلاعات طبقه‌بندی شده دانست. خود مالی هم در مصاحبه‌ای با به‌کارگیری کلمات مبهم، بررسی «محورهای امنیتی» را علت مرخصی اجباری اعلام کرد. به‌تازگی در جریان یکی از جلسات محرمانه کنگره بر سر مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا از رابرت مالی خواسته شد برای ارائه توضیحات حاضر شود که البته او از انجام این کار سر باز زده و در غیاب مالی ظاهرا قرار است پیگیری پرونده ایران از‌سوی پالی و گورک دنبال شود. پیشینه اتفاقات اخیر در حوزه دیپلماسی و مذاکرات چقدر اثرگذار است؟

۲ دور مذاکره با مک‌گورک در عمان
سفر هیثم بن‌طارق، سلطان عمان به تهران، سیگنال قوی در زمینه تفاهم اولیه میان ایران و آمریکا از کانال مسقط ارزیابی می‌شود.
علی باقری، مذاکره کننده ارشد کشورمان در دو دور مذاکرات عمان این بار نه با مالی بلکه با برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا دیدار و گفت‌و‌گو کرد. این غیبت معنادار سبب شد بسیاری از کارشناسان این سؤال را مطرح کنند، چرا یکی از چهره‌های نزدیک به آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در مسقط غایب است؟ از ابتدای آغاز به‌کار وی در وزارت خارجه آمریکا (ژانویه ۲۰۲۱) مالی با چالش‌های زیادی برای به سرانجام رساندن مهم‌ترین مأموریتش، یعنی ازسرگیری مذاکرات مواجه بود. تنها به فاصله چند ماه مالی مجبور شد سه نفر از اعضای تیمش را کنار بگذارد. اختلاف‌نظر بر سر نوع توافق با تهران درباره موضوعات هسته‌ای، نظامی، موضوعات منطقه‌ای و‌... سبب شد مالی مسیر متفاوتی انتخاب کند. بی‌تردید برت مک‌گورک در امتداد سیاست جیک سالیوان حرکت خواهد کرد، با این تفاوت که مهار تنش‌ها نسبت به ایران با هدف جلوگیری از افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب در دستور کار قرار دارد. آزادسازی بخشی از اموال بلوکه‌شده ایران در عراق و کره‌جنوبی، صدور مجوز برای افزایش صادرات نفت ایران، افزایش همکاری‌های فنی میان تهران و واشنگتن، داغ شدن موضوع تبادل زندانیان، فعال شدن کانال گفت‌و‌گوهای سیاسی- اقتصادی ایران و آمریکا در عمان، قطر و حتی امارات به‌معنای افزایش نقش مک‌گورک و اکنون پالی است.

راهبرد «ریموت‌کنترل»
در این شرایط دولت سیزدهم علاوه بر پیگیری دیپلماسی همسایگی و توسعه روابط با قدرت‌های نوظهور باید با دنبال کردن دیپلماسی شجاعانه و در‌نظر گرفتن خطوط قرمز رهبر معظم انقلاب به سمت توافق پایدار و بلندمدت با غرب حرکت کند و علاوه بر حفظ صنعت هسته‌ای ایران، تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکا برداشته شود. همچنین دولت بایدن با دنبال کردن راهبرد «ریموت‌کنترل» در زمینه مناقشه هسته‌ای با ایران قصد دارد جلوی دستیابی تهران را به فناوری هسته‌ای بگیرد و در عین‌حال مسیر توسعه همه‌جانبه ایران را مسدود کند. در چنین شرایطی باید منتظر ماند و دید در یک‌سال پیش‌رو تهران و واشنگتن به توافق کوتاه‌مدت دست خواهند یافت یا همچنان گره مذاکرات هسته‌ای بسته باقی خواهد ماند.
هرچند ورود بایدن به کاخ سفید با اذعان به شکست فشار حداکثری ترامپ و طرح سیاست فشار هوشمند با تکیه بر اجماع منطقه‌ای و جهانی علیه ایران همراه بود اما آنچه در بیش از دو سال گذشته رقم خورد، حاکی از ناکامی دموکرات‌ها در پیگیری سیاست‌ «فشار - مذاکره» در برابر ایران بوده است.