۲۰ سال پس از زلزله مرگبار بم

۲۰ سال پیش در چنین روزی و در ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه بامداد زلزله‌ای با بزرگای ۶.۶ شهر بم را لرزاند و متاسفانه سبب شد که حدود یک سوم جمعیت شهر جان خود را از دست بدهند. از سال ۱۳۸۲ تا کنون برای بهبود عملکرد در مقابل زلزله اقداماتی مانند توسعه زیرساخت‌ها انجام شده. اما بی‌توجهی‌هایی نیز اتفاق افتاده است که برای رفع آن باید اقدامات لازم را انجام داد.

‌لازم به یادآوری است که پس از زلزله مرگبار بم آثار روانی و عاطفی ایجاد شده سبب شد، شهروندان و سازمان‌ها به خطرات زلزله بپردازند و تحت تاثیر این واکنش‌ها بود که حدود سه سال پس از زلزله بم سازمان مدیریت بحران در وزارت کشور ایجاد شد. البته تا پیش از این حادثه نیز ستاد حوادث غیر مترقبه فعال بود. اما می‌توان گفت، زلزله بم تا حد زیادی در تشکیل سازمان مدیریت بحران نقش داشت. علاوه بر این زلزله بم زمانی اتفاق افتاد که برنامه چهارم توسعه در حال تدوین بود. به همین دلیل تحت تاثیر آثار روانی و عاطفی زلزله بم مسائلی مانند لزوم مقاوم سازی در برنامه چهارم گنجانده شد. افزون بر این در بسیاری از شهرداری‌های کشور نیز سازمان مدیریت بحران شکل گرفت و فعالیت این سازمان‌ها در سال‌های گذشته دستاورد‌های مناسبی نیز داشته است.

این درحالی است که نباید شرایط به گونه‌ای باشد که تحت تاثیر حوادثی مانند زلزله بم به مدیریت بحران پرداخته شود، چراکه همواره باید برای مقابله با خطراتی مانند زلزله آماده بود و برای پیشگیری از حوادث اقدامات لازم را انجام داد. چنانچه به برنامه‌های پنجم تا هفتم توسعه نگاهی بیندازیم به این نتیجه می‌رسیم که بتدریج از توجه به مسائلی مانند مدیریت بحران و خطرات زلزله کاسته شده است، زیرا ما از زلزله فاجعه‌بار بم فاصله گرفته‌ایم و خوشبختانه در حدود ۲۰ سال گذشته نیز زلزله مرگباری در کشورمان اتفاق نیفتاده که سبب مرگ بیش از هزار نفر شود. برای نمونه در زلزله سال ۹۶ سرپل ذهاب حدود ۶۶۰ نفر و در زلزله سال ۹۱ ورزقان حدود ۳۰۶ نفر جان خود را از دست داده‌اند.
 
تجربه زلزله بم که که کانون آن در محیط شهری قرار داشت، نشان می‌دهد که کشورمان در خصوص حوادثی مانند زلزله آسیب پذیری بالایی دارد و باید برای کاهش چنین خطراتی تدابیر لازم را انجام داد. این درحالی است که در حدود ۲۰ سالی که از زلزله بم می‌گذرد، حدود ۲۰ میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه شده است و متاسفانه این جمعیت در مناطقی نامناسبی ساکن شده‌اند. به عبارت دیگر بیشتر این افراد از روستا و شهر‌های کوچک به حاشیه شهر‌های بزرگ مهاجرت کرده‌اند و به این شکل معرضیت جمعیت در نزدیکی پهنه‌های لرزه‌زا افزایش پیدا کرده است. چنین رویکردی آسیب پذیری و خطر زلزله را بیشتر می‌کند. به همین دلیل رفع چنین مسائلی باید در اولویت برنامه‌های مسئولان قرار گیرد. البته حاشیه‌نشینی به مشکلات و مسائل دیگری نیز دامن می‌زند. برای نمونه افزایش جمعیت در حاشیه شهر‌ها با تخلیه آب سفر‌ه‌های زیرزمینی به فرونشست زمین نیز دامن می‌زند، نگران کننده‌تر اینکه این اتفاق به تحریک گسل‌ها نیز منجر می‌شود؛ بنابراین برای کاهش خطرات زلزله و آسیب‌های حاشیه نشینی باید توسعه پایدار را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهیم.