معجزه جنگل‌های دست کاشت برای ایران

آن‌طور که بانک جهانی گزارش کرده، سالانه حدود ۱۰میلیون هکتار از جنگل‌های جهان نابود می‌شود. بر پایه همین گزارش در هر دقیقه ۲۴۰۰ درخت در جهان قطع می‌شود یا براثر حوادث از بین می‌رود. این رقم شگفت‌انگیز در طول سال به عدد باورنکردنی ۱۳میلیارد اصله درخت می‌رسد که در کلام ساده‌تر اگر سالی ۱۳میلیارد درخت کاشته شود، تازه می‌توان جنگل‌های جهان را روی یک خط مستقیم تصور کرد. تخریب جنگل‌ها باعث شده در حال حاضر سرانه جنگل و فضای سبز در ایران به ۲۰۰۰ متر مربع برسد، درحالی‌که متوسط سرانه جهانی بین ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متر مربع است. جبران این فاصله منوط به اجرای برنامه‌های گسترده درختکاری در تمام مناطق کشور است. مساحت جنگل‌های جهان حدود چهار میلیارد هکتار است که ۲۹درصد سطح خشکی‌ها را تشکیل می‌دهد. دوسوم جنگل‌های جهان در نیمکره شمالی و یک سوم آن در نیمکره جنوبی قرار دارد. البته این میزان جنگل بین همه کشورها به نسبت مساوی تقسیم نشده و اغلب مناطق جنگلی جهان در کشورهای آمریکا، کانادا و روسیه قرار دارند.
هر هکتار از جنگل قادر است سالانه ۵/۲تن اکسیژن (که اکسیژن لازم برای۱۰ نفردر سال است) را آزاد کند. در مجموع حدود ۶۰ درصد اکسیژن مصرفی جهان به‌وسیله فضای سبز تأمین می‌شود. براساس پژوهشی که کارشناسان مؤسسه تحقیقاتی و کارشناسان هواشناسی با هوش مصنوعی و یک شبیه‌سازی جنگل‌کاری در مناطق جنوب کشور انجام داده‌اند، مشخص شد هرجا که توده‌های جنگلی با مقیاس مناسب ایجاد شده حداقل به اندازه سه درجه در کاهش دما نقش داشته است.
این مقدار کاهش دما در پدیده تغییرات اقلیمی که جهان با آن در حال مبارزه است از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مانع مهمی در سرعت تبخیر آب‌های روان به‌شمار می‌آید.
    

بدون جنگل همه چیز می‌میرد
از وقتی که اعلام شد طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران به اجرا در می‌‌آید، کارشناسان اعلام کردند این کار یک اقدام ضروری به شمار می‌‌آید تا بسیاری از استان‌ها را از بحران خارج کند. باید بپذیریم که طی دهه‌های گذشته بلایی جانسوز به سر جنگل‌ها آورده‌ایم و اگر جنگل‌کاری‌های دست کاشت و کنترل مناطق بیابانی که از قبل انجام شده، صورت نمی‌گرفت در کنار مهاجرت‌های بی‌رویه و حرکت روستانشینان به سمت شهرها، چیزی حدود ۴۰۰۰ روستا هم به همین دلیل خالی‌ از سکنه می‌شد.
اما این تمام ماجرا نیست و از بین رفتن جنگل‌ها می‌توانست حدود ۷۰ فرودگاه کشور را تعطیل، ۱۷۰۰ کیلومتر ریل راه‌آهن را از دسترس خارج و بزرگراه‌های زیادی را زیر شن‌های بیابان مدفون کند.
امروز به لطف کاشت گونه‌های مختلف درختی که در سال‌های قبل صورت گرفت، شتاب توسعه بیابان‌‌ها مهار و از بروز بحران‌هایی جلوگیری شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد با افزایش سطح جنگل‌ها، می‌توان شاهد افزایش ۲۰درصدی بارندگی‌ها بود. یکی از مهم‌ترین فواید جنگل، جلوگیری از سیلاب‌های وسیع و فرسایش خاک و در واقع حفاظت از آب و خاک است. طبق محاسبات، سالانه ۷۵ میلیارد تن خاک در جهان فرسایش دارد که سهم قاره آفریقا و آسیا بیشتر از قاره‌های دیگر است.
    

آمارهای ویرانگر
از ۱۶۵میلیون هکتار وسعت کشور ۱۲میلیون هکتار آن شامل جنگل‌ها می‌شود. جنگل‌های بلوط زاگرس با وسعت شش میلیون هکتار مساحت نزدیک به ۵۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند. از اهمیت این جنگل‌ها همین بس که ۸۰ درصد عشایر و بیش از ۵۰درصد دام کشور در این منطقه است و ۴۰ درصد آب ایران هم از این نقطه تأمین می‌شود. متأسفانه انگار ارائه آمار برای مسئولان و کارشناسان داخلی یک امتیاز به حساب می‌‌آید که هر چند روز یک‌بار در مورد بحران‌ها، فجایع و اتفاقات ناگوار حرف می‌زنند و اعداد و ارقامی را روی میز می‌گذارند. اگر به همین میزان هم راهکار برای جلوگیری از اتفاقات ارائه می‌شد، حتما حال و روزمان بهتر از این بود. مثلا اعلام شده در ۷۰ سال گذشته هفت میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس از بین رفته و در حال حاضر فقط پنج میلیون هکتار جنگل در این مناطق باقی‌مانده است. البته اگر وضع به همین منوال پیش برود شاید تا ۵۰ سال آینده تمام جنگل‌ها و در ۸۰ سال آینده تمام مراتع را از دست بدهیم. از بین رفتن جنگل دلایل مختلفی دارد. از آتش‌سوزی عمدی گرفته تا چرای دام و قاچاق چوب و ساخت جاده و ویلا در دل جنگل‌ها. آتش، بزرگ‌ترین بلای جنگل است. بررسی آماری نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ حدود ۲۲۸ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران، طعمه حریق شده‌اند. از این میان سهم جنگل‌ها ۱۰۳هزار هکتار و سهم مراتع ۱۲۵هزار هکتار بوده است. به عبارتی به‌طور میانگین سالانه بیش از ۹۰۰۰ هکتار جنگل و ۱۱هزار هکتار از مراتع کشور در آتش سوخته است. قاچاق چوب از دیگر عوامل تخریب جنگل‌هاست. سود قاچاق چوب آن‌قدر زیاد است که جریمه‌های نقدی به هیچ عنوان بازدارنده نیست. گردش مالی قاچاق چوب‌های سه درخت بلوط، راش و توسکا  که فقط براساس میزان کشفیات این چوب‌ها مشخص شده، نزدیک به ۵۰۰ میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود. ساخت ویلا و اجازه برداشت از معادن در دل جنگل‌ها هم باعث تخریب جنگل و از بین رفتن درختان می‌شود. نگاه درآمدزایی به جنگل و اجرای طرح‌های توسعه اقتصادی ناپایدار در جنگل‌ها یکی دیگر از آسیب‌هاست. ۱۴درصد جنگل‌های ایران در سه استان شمالی است اما جالب این‌که ۲۰درصد مشاوران املاک کشور هم در همین سه استان شمالی قرار دارند. ۳۳ درصد مراتع و جنگل‌های استان‌های شمالی در ۲۵ سال اخیر تبدیل به مسکن و ویلا شده است.