جنگل نفس ندارد

طرح تنفس، اعتبار ندارد

طرح‌های جنگلداری، برنامه‌های مدیریتی جنگل هستند که با نظارت کارشناسان دولت نوشته شده و در قالب برگزاری مزایده به مجریان بخش خصوصی واگذار می‌شوند. براساس این طرح‌ها باید با قطع درختان، اکوسیستم جنگل دچار اختلال نشود، اما در شمال ایران، سطح جنگل‌ها به دلیل اجرای پروژه‌های متعدد عمرانی، ساخت ویلا، تصرف اراضی جنگلی، تبدیل آنها به باغ و بهره‌برداری از جنگل، بشدت در حال کاهش است. براساس آمارهای رسمی، مساحت جنگل‌ها 9/1 میلیون هکتار ‌است، اما اخیرا مطالعه موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع نشان داد سطح جنگل‌های شمال ایران 350 هزار هکتار کمتر از آمارهای رسمی اعلام شده است.

مطالعات سازمان جنگل‌ها نیز نشان می‌دهد وضعیت تراکم درختان در جنگل مناسب نیست. بنابراین باید اقدامات مخرب جنگل که بهره‌برداری تجاری یکی از آنهاست، متوقف شود. طرح تنفس به دنبال توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل و بازبینی مجدد برنامه‌های مدیریتی جنگل بود، اما با گذشت تقریبا یک سال از تصویب قانون برنامه ششم که توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل یکی از بندهای آن بود، هنوز برنامه جایگزینی برای مدیریت جنگل‎های شمال ارائه نشده است. براساس مصوبه مجلس، قرار بود سالانه 80 میلیارد تومان اعتبار برای مدیریت جنگل به سازمان جنگل‌ها اختصاص یابد. زیرا تاکنون بخش خصوصی از محل فروش چوب و درآمدهای حاصل از بهره‌برداری جنگل، اقدام به حفاظت از این اکوسیستم‌ها می‌کرد؛ اما سازمان برنامه و بودجه به دلیل کمبود منابع مالی به متولیان سازمان جنگل‌ها اعلام کرده است تا پایان سال جاری، حداکثر 40 تا 50 میلیارد تومان از اعتبارات طرح تنفس را می‌تواند به سازمان جنگل‌ها تحویل دهد. براساس قانون مصوب مجلس سازمان جنگل‌ها طی سه سال باید تمام قراردادهای مجریان طرح‌های جنگلداری را خاتمه دهد و برنامه‌ جدید برای مدیریت جنگل ارائه کند، اما محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی طی ابلاغیه‌ای به سازمان جنگل‌ها اعلام کرد این سازمان باید تا پایان سال اول برنامه ششم، قرارداد طرح‌های جنگلداری را خاتمه دهد.

ابعاد پیچیده طرح تنفس

با ایجاد اخلال در تامین اعتبارات طرح تنفس، بسیاری از کارشناسان نگرانی خود را از کمبود اعتبارات طرح تنفس اعلام کردند. زیرا بدون اعتبار، اجرای برنامه‌های حفاظتی در جنگل نظیر جنگلکاری، مراقبت از جاده و مسائلی از این قبیل که اقدامات اجتناب‌ناپذیر هستند و صرفا با تزریق بودجه اجرای آنها ممکن است، دچار اشکال خواهد شد، اما ناصر مقدسی، قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها به جام‌جم می‌گوید: در طرح تنفس فقط بحث اعتبار مطرح نیست و این طرح ابعاد زیادی دارد.

آن طور که او توضیح می‌دهد، سازمان جنگل‌ها به دنبال ساماندهی مساله خاتمه طرح‌های جنگلداری تا پایان امسال است. به همین خاطر کار فشرده‌ای در چهار منطقه شمال کشور انجام‌ و با مجریان طرح‌های جنگلداری توافقات لازم انجام شده است.

به گفته مقدسی، سازمان جنگل‌ها تلاش می‌‌کند با تدبیر سازمان برنامه و بودجه، منابع مالی طرح تنفس را تامین کند. این سازمان دارای ردیف‌های منابع مالی و درآمدی است و تلاش خواهد کرد در موافقت‌نامه‌ها از این اعتبارات استفاده کند. منابع درآمدی سازمان نیز در حدی است که امیدواریم نیازهای طرح تنفس را تامین کند و در این طرح اخلالی ایجاد نشود.

برداشت از درختان شکسته و افتاده

در ابلاغیه وزیر جهاد کشاورزی به سازمان جنگل‌ها، برداشت درختان شکسته و افتاده جنگل نیز ممنوع اعلام شده است، اما از آنجا که سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده تا پایان سال به جای 80 میلیارد تومان رقم مصوب طرح تنفس، حداکثر 50 میلیارد تومان اعتبار به این طرح اختصاص خواهد داد، سازمان جنگل‌ها تلاش کرد نظر مساعد وزیر برای برداشت درختان شکسته و افتاده و کسب درآمد از محل فروش این درختان را جلب کند. خبر رسیده بتازگی محمود حجتی با این پیشنهاد سازمان جنگل‌ها موافقت کرده است. قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها در این ارتباط عنوان می‌کند: براساس قانون، اجازه برداشت درختان شکسته و افتاده در سه سال ابتدای برنامه ششم را داریم، اما ما برای تامین نیازهای مالی خود ابتدا به سراغ درختان شکسته و افتاده نخواهیم رفت. برداشت این درختان اولویت آخر ماست.

آن طور که او می‌گوید، اراده حاکمیت این است تا پایان سال قراردادهای حفاظتی برای جنگل منعقد شود. آنها امیدوارند منابع مالی این مساله نیز تامین ‌‌شود.

مقدسی می‌افزاید: مراحل عقد قراردادهای حفاظتی در استان‌ها در جریان است و فرم‌های حقوقی آن ابلاغ شده است. برخی استان‌ها برای تعیین مجری صاحب صلاحیت برای عقد چنین قراردادهایی، دچار تاخیر شده‌اند. تدوین برنامه جایگزین برای مدیریت جنگل‌های شمال نیز در حال پیگیری است.

کارشناسان سازمان جنگل‌ها تاکید دارند دغدغه اصلی سازمان جنگل‌ها حرکت جنگل به سمت مدیریت پایدار است و در تدوین برنامه جدید، مسائل حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی از اهمیت خاصی برخوردار است.

این در حالی است که مسائل مرتبط با سکونتگاه‌ها، پروژه‌های عمرانی، گازرسانی، معادن و... دارای اهمیت بوده و امسال باید درباره مکان دفن زباله نیز تعیین تکلیف شود. این محورها در بحث استراحت جنگل جزو تهدیدها به حساب می‌آیند که باید مدیریت شوند.

به نظر کارشناسان طراحی مدل جدید از بعد فنی کار بسیار آسانی است. تعریف معیارها و شاخص‌های پایداری و حفظ تنوع زیستی همچنین کارکردهای حیاتی جنگل نیز کار دشواری نیست، اما ساماندهی مسائل اقتصادی و اجتماعی، بسیار دشوار و پیچیده است.

مقدسی امیدوار است با توجه به این که بزودی شرح خدمات طرح‌های جدید نهایی می‌شود تا پایان سال، طرح‌های جدید برای 103 حوزه جنگلداری موجود در کشور به تصویب هیات وزیران برسد.

خطر تنفس جنگل بدون برنامه

دولت در تخصیص بودجه به طرح‌های حفاظتی جنگل چندان خوش سابقه نیست. قبل از تصویب طرح تنفس، طرح صیانت جنگل با هدف ارتقای کمی و کیفی شرایط جنگل به تصویب دولت رسیده بود، اما این طرح نیز بدون اعتبار ماند و بسیاری از بخش‌های آن اجرایی نشد. حال، کارشناسان نگرانند کمبود اعتبارات ـ با توجه به اعلام سازمان برنامه و بودجه ـ گریبان طرح تنفس را هم بگیرد. در چنین شرایطی است که انتشار خبر دریافت مجوز برداشت درختان شکسته و افتاده، آنها را بیش از گذشته نگران می‌کند. پروفسور علی یخکشی، استاد دانشگاه گوتینگن آلمان و بنیانگذار علم محیط زیست در ایران که با طرح تنفس جنگل موافق نیست، اما بهره‌برداری به شیوه کنونی را هم قبول ندارد، به جام‌جم می‌گوید: اعتقاد دارم جنگل خوب، پویا و شاداب جنگلی است که بر مبنای اصل توسعه پایدار بهره‌برداری شود.

او می‌افزاید: وقتی بحث استراحت دادن به جنگل در شرف تصویب بود، من از مسئولان سازمان جنگل‌ها و کسانی که دنبال این مساله بودند، خواهش کردم بسته‌ای که برای مدیریت جنگل ارائه می‌کنند، حتما دارای برنامه برای آینده و نیازهای بودجه باشد. زیرا ممکن است دولت به بودجه پیش‌بینی شده عمل نکند و گرفتاری جدید برای جنگل ایجاد شود، اما طراحان طرح تنفس به این مساله توجهی نکردند و بدون این که برنامه دقیقی داشته باشند، استراحت جنگل را اجرا کردند. به همین علت، بنیانگذار علم محیط زیست در ایران نگران است حفاظت از جنگل دچار آسیب شده و سرنوشت جنگل‌های شمال بدتر از گذشته شود.

به گفته یخکشی، برداشت درختان سرپا خشک و افتاده در جنگل، با اصل توسعه پایدار مغایرت دارد. وقتی در قانون برداشت این درختان پیش‌بینی شده است یعنی همه درختان دارای این شرایط را می‌توان از جنگل جمع کرد، اما باید در برداشت این درختان یک تعادل ایجاد شود. زیرا براساس مفهوم توسعه پایدار، جنگل باید دارای درختان خشک سرپا باشد تا بهداشت آن رعایت شود. در ضمن حجم این درختان باید به حدی باشد که آتش‌سوزی ایجاد نکند.

آن طور که او می‌گوید این احتمال وجود دارد به دلیل کمبود منابع مالی در برداشت درختان شکسته و افتاده دقت لازم نشود و این درختان بیش از حد از جنگل خارج شوند.

این استاد دانشگاه گوتینگن آلمان بیان می‌کند: ممکن است با مقررات جدید، افراد سودجو، برخی را اجیر کنند تا با کت زدن درختان (کندن حلقه‌ای از پوست درخت با تبر) زمینه خشک شدن درختان را فراهم کرده و این افراد با مراجعه به سازمان جنگل‌ها، خواستار برداشت درختان سرپا خشک شوند.

بلاتکلیفی بخش خصوصی در طرح تنفس

یکی از مسائلی که مخالفان طرح تنفس همواره بر آن تاکید داشتند، از دست رفتن شغل و بیکار شدن نیروهای شاغل در شرکت‌های بهره‌بردار چوب است. در پاسخ به این هشدارها، مدافعان تنفس همواره اعلام کردند در قالب طرح‌های حفاظتی، نیروهای بخش خصوصی بیکار نخواهند شد و به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما محمدحسین زمانی، مدیر عامل و رئیس هیات مدیره شرکت فریم به عنوان یک شرکت بهره‌بردار بزرگ جنگل در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: هنوز وضعیت ادامه همکاری این شرکت با سازمان جنگل‌ها مشخص نشده و فقط به شرکت‌های بخش خصوصی اعلام شده است این شرکت‌ها باید گرید حفاظتی دریافت کنند. آن طور که او توضیح می‌دهد دریافت گرید حفاظتی زمانبر است و باید از طریق سازمان‌های مربوط پیگیری شود.

به گفته زمانی کار شرکت فریم حفاظت نیست و حفاظت از جنگل را در قالب فعالیت‌های بهره‌برداری انجام می‌داده است. در اساسنامه شرکت نیز انجام اقدامات حفاظتی پیش‌بینی نشده است. علاوه براین، ورود به چنین فعالیتی نیز از نظر اقتصادی برای شرکت مقرون‌به‌صرفه نیست. مدیرعامل شرکت فریم با اشاره به این که این شرکت یک مجموعه تک‌محصولی است که فقط برای بهره‌برداری از جنگل تجهیز شده است، تنها راه ادامه فعالیت این شرکت را اجرای طرح گردشگری در جنگل‌های تحت مدیریت این مجموعه می‌داند.

به گفته او در اساسنامه شرکت، فعالیت‌های گردشگری دیده شده و با کمک سرمایه‌گذار بخش خصوصی یا سهامدار شرکت فریم، می‌توانند طرح گردشگری در جنگل‌های تحت مدیریت این مجموعه اجرا کنند.

لیلا مرگن