ارائه الگوی مطلوب مستند رادیویی

درحقیقت صدای جمهوری اسلامی برای شناسایی و معرفی برترین آثار مستند رادیویی در سطح ملی و ایجاد رقابت سازنده بین مستندسازان اقدام به برگزاری این جشنواره کرده است. البته هدف دیگر این جشنواره، کشف و رشد استعدادهای حوزه برنامه‌سازی هم بوده است.

به نظر می‌رسد که مستندهای این دوره با رویکردی خلاقانه و نوآورانه برای امیدآفرینی و نشاط اجتماعی، عدالت و عدالت‌خواهی، تقویت روحیه و احساس هویت انسجام ملی است. درعین‌حال، توجه به سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی و فرهنگ هنر ایرانی ــ اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد. شعار این دوره از جشنواره، «صدای واقعیت، پژواک حقیقت» است. هدف اصلی آن‌هم احیای ساختار و ارتقای جایگاه مستند رادیویی عنوان شده است. گفته می‌شود امید و همبستگی ملی درونمایه دومین جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک است. به بهانه بررسی آخرین وضعیت برگزاری دومین دوره از این جشنواره، با حمیدرضا افتخاری، دبیر دومین جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک گفت‌وگو کردیم. او در این گفت‌وگو به مسأله تلاش برای احیای مستند در رادیو تاکید و به جزئیات درخصوص نحوه داوری و ملاک‌های آن اشاره کرد. افتخاری به این مسأله هم اشاره کرد که این دوره از جشنواره یک بخش ویژه هم دارد که بعد از ارائه فراخوان، به جشنواره افزوده شده است.

حمیدرضا افتخاری، دبیر دومین جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک درخصوص جزئیات برگزاری دومین دوره از این جشنواره، به جام‌جم می‌گوید: جشنواره پژواک یک جشنواره خاص است. از این نظر که یک قالب خاص برنامه‌سازی را مد نظر قرار داده و هدف آن، ارتقای جایگاه مستند رادیویی است. جشنواره‌ها به‌طورکلی خاصیت موتور محرک دارند و به‌واسطه رقابتی‌بودن، به این کمک می‌کنند که گونه‌‌های مختلف ــ که اینجا منظور مستند است ــ به‌صورت خاص مورد توجه قرار گیرد. درعین‌حال، تولید گونه مستند با وجود کارکردهای فراوانی که دارد، قدری در رادیو به فراموشی سپرده شده بود. به‌همین‌دلیل معاونت صدا تصمیم گرفت جشنواره‌ای با قالب مستند برگزار کند که این موتور محرک را راه بیندازد و تعداد بیشتری از برنامه‌سازان به تولید برنامه‌های مستند علاقه نشان دهند. با همین هدف هم دومین دوره این جشنواره مستند در حال برگزاری است.

طنین صدای حقیقت در جشنواره رادیویی

وی درخصوص شعار این دوره از جشنواره عنوان می‌کند: شعار این دوره صدای حقیقت است که درواقع به همان کارکرد مستند و این جشنواره بازمی‌گردد. درحقیقت مستندها برنامه‌هایی برای شفاف‌سازی هستند و همین باعث شد شعار را براساس ذات مستند انتخاب کنیم. درعین‌حال تلاش کردیم درونمایه این دوره و دوره قبل را امید و همبستگی ملی قرار دهیم. هدف‌مان هم این بود که کارکرد مثبت خروجی مستندها را مد نظر قرار دهیم. به‌همین‌دلیل درونمایه امید را انتخاب کردیم که با موضوعات متفاوت در سال قبل و امسال همراه شده است. درواقع آثاری که رگه‌هایی از سیاه‌نمایی داشته باشد یا از حوزه امید خارج باشد را در جشنواره نمی‌پذیریم.

افتخاری درخصوص تنوع موضوعی در این جشنواره تصریح می‌کند: موضوعاتی که انتخاب کردیم مربوط به امروز جامعه بود که نیاز بود به آن پرداخته شود. برای همین موضوعات را متنوع انتخاب کردیم و با حضور داوران تخصصی تلاش کردیم کارها را انتخاب کنیم و به مرور در مراحل بعد، از داوران عمومی‌تر استفاده کردیم. داورانی انتخاب کردیم که توانمندی داوری در این حوزه‌ها را به واسطه تجربه داشتند. اگر می‌خواستیم یک موضوع مشخص انتخاب کنیم، ساخت برنامه برای متقاضیان سخت و آثار رسیده به جشنواره محدود می‌شد. درحقیقت دبیرخانه جشنواره سختی کار داوری را به جان خرید تا تنوع تولید محتوایی را در این جشنواره شاهد باشیم.

نحوه داوری آثار

وی درخصوص ملاک‌های داوری تاکید می‌کند: ما ملاک‌ها را به گونه‌ای تعریف کردیم که یک برنامه مستند برخی شاخص‌ها را در خود داشته باشد. مثلا یکی از ملاک‌ها این است که حتما پژوهش‌محور باشد. درعین‌حال، مسأله ژرف‌اندیشی را مد نظر قرار دادیم که سمت‌وسوی حل مسأله را در مستند لحاظ کند. ازجمله ملاک‌های مهم برای ما، کارایی مستند بود که بحث سردبیری و سناریونویسی آن را مورد توجه قرار می‌دهد. درواقع با این ملاک تلاش کردیم بحث هدف‌گذاری مستندها را مورد بررسی قرار دهیم. در حقیقت این ملاک، ملاک‌های حوزه سردبیری یک اثر را شامل می‌شود.

افتخاری درباره بخش‌های مختلف جشنواره مستند رادیویی می‌گوید: یک بخش اصلی داریم که در موضوعات مختلفی که عنوان شده، امکان ارسال مستند وجود دارد. بخش مردمی و حرفه‌ای هم از دیگر بخش‌های این مستند است که در بخش مردمی عموم مردم ــ به‌جز آنهایی که در بخش تخصصی شرکت کردند ــ امکان حضور در جشنواره را دارند. بخش اصلی شامل بخش ساختاری هم می‌شود. در بخش ساختاری تلاش کردیم با پررنگ‌کردن قسمت آموزشی، مدل ساختاری مستندهای رادیویی را هم ارائه کنیم. در بخش مستمر، برنامه‌هایی که در یک سال گذشته روی آنتن تلویزیون رفته داوری می‌شود و درنهایت در بخش مستندنگاری، محتواهای رسیده به جشنواره به‌عنوان پشتوانه پژوهشی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا پژوهش‌های قابل تبدیل به برنامه رادیویی انتخاب شود. بخش ویژه هم شامل دو موضوع شهدای مدافع‌امنیت و حوادث تروریستی است. بخش ویژه بعد از اعلام فراخوان به جشنواره اضافه شد.

استقبال بالای مردم از جشنواره

وی درباره حال‌وهوای امسال جشنواره تاکید می‌کند: استقبال از جشنواره خوب بوده و تلاش کردیم فرصت بیشتری برای بخش مردمی بدهیم که امکان ارسال همه آثار مردمی وجود داشته باشد اما آثاری که انتظار داشتیم در بخش حرفه‌ای برسد، تقریبا دریافت شده است. در کل امیدواریم استقبال بیشتری در بخش مردمی شکل بگیرد. افتخاری تصریح می‌کند: تلاش کردیم در بخش ساختاری، هدف‌مان را روی ارائه یک الگوی مطلوب برای ساخت مستند قرار دهیم. از مردادماه کارگاه‌های آموزشی مرتبط با جشنواره را شروع کردیم که عمده این کارگاه‌ها قبل از مهلت ارسال آثار تمام می‌شود و تنها جلسات کارگاهی آن باقی می‌ماند. با این کار تلاش‌ ما این بود که الگوی مطلوب از یک مستند رادیویی را ارائه کنیم. بیشتر تلاش در این کارگاه‌ها مربوط به ساختار، فرم و چگونگی تولید یک مستند رادیویی و جذابیت آن بود.

شرایط شرکت در جشنواره «پژواک»

شبکه‌های رادیویی معاونت صدا مجاز به ارسال حداکثر ۱۲ اثر و شبکه‌های رادیویی استانی مجاز به ارسال حداکثر سه اثر به این دوره از جشنواره هستند. درعین‌حال، هر رسانه در بخش اصلی و ساختاری مجاز به ارسال حداکثر دو اثر از یک مستندساز (تهیه‌کننده) خواهد بود. یعنی یک اثر در بخش اصلی و یک اثر در بخش ساختاری.گفته می‌شود برنامه‌هایی که حداکثر تا تاریخ ۳۰ دی‌ماه ۱۴۰۱ در جدول پخش شبکه‌های رادیویی معاونت صدا جای گرفته باشند، می‌توانند در بخش مستندهای مستمر و مجموعه مستند شرکت کنند. در بخش مردمی هم، هر شرکت‌کننده درمجموع می‌تواند با دو اثر در جشنواره شرکت کند. البته ذکر این نکته ضروری است که برنامه‌سازان صداوسیما نمی‌توانند در بخش مردمی شرکت کنند.

همچنین تاریخ خلق آثار باید بعد از یکم بهمن‌ماه ۱۴۰۰ باشد. ارسال و ثبت آثاری که در جشنواره‌های قبلی معاونت صدا شرکت کرده‌اند، در سامانه جشنواره مجاز نیست و درصورت ارسال از جشنواره حذف خواهند شد. تمامی آثار ارسالی باید تا قبل از به‌پایان‌رسیدن مهلت ارسال آثار در سایت جشنواره بارگذاری شوند. شرکت‌کنندگان امتیاز بهره‌برداری از آثار ارسالی را منوط به ذکر نام خالق اثر به معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران واگذار می‌کنند.

ملاک‌های داوری و بخش‌های جشنواره

ازجمله ملاک‌های داوری در این دوره از جشنواره مستند رادیویی پژواک می‌توان به پژوهش‌محور بودن آثار، ژرف‌اندیشی و عمیق‌بودن نگاه به مسأله و موضوع، وضوح و کیفیت شنیداری و پرداخت هنرمندانه فنی، اصالت محتوای اثر و بدیع بودن آن و همچنین کارایی اشاره کرد که منظور از کارایی، هدف‌گذاری و انتخاب رویکرد مناسب برای ساخت مستند است. آن‌طور که دبیر این دوره از جشنواره هم عنوان کرده است، منظور از کارایی این بوده که یک اثر به لحاظ سردبیری به‌خوبی انتخاب و پرداخت شده باشد.

جشنواره در دومین دوره خود دو بخش اصلی و ساختاری دارد. در بخش اصلی موضوعاتی از قبیل «انقلاب‌اسلامی، دفاع‌مقدس، استقلال و همبستگی ملی»، «جهاد تبیین و هدایت فرهنگی»، «جمعیت، فرزندآوری و تقویت نهاد خانواده»، «محیط‌زیست»، «شعار سال: تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» و «پاسداشت زبان فارسی» انتخاب شده است. بخش دیگر، بخش ساختاری است که در آثار تولیدشده از منظر ساختار مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

هرچند که آثار باید در محدوده موضوعات محوری جشنواره تولید شده باشد. مستند محض، مستند بازسازی، مستند داستانی، مستند گزارشی، مستند چهره‌نگاری (مستند پرتره/ بیوگرافی) و مینی‌فیچر از مواردی است که در این بخش ساختاری گنجانده شده است. همچنین در بخش برنامه‌های مستمر مواردی مثل مستندهای نیمه‌بلند، بلند و مجموعه مستندهایی که در میان آثار تولید و پخش‌شده شبکه‌های رادیویی در طول یک‌سال گذشته استداوری می‌شود. بخش دیگر مستند، بخشی است که امکان حضور آثار مردمی را فراهم می‌کند. علاقه‌مندان به رادیو می‌توانند آثار تولیدشده خود را به شکل مستند گزارشی و مستند روایی ارائه کنند. البته یک بخش مستندنگاری هم به جشنواره اضافه شده که امکان ارسال محتوای یک موضوع در حداکثر ۳۰۰۰ کلمه برای مستند رادیویی را فراهم کرده است. در این بخش عنوان شده که آثار رسیده باید پشتوانه پژوهشی داشته باشد.

روزنامه جام جم