قاتلی پنهان در هوا

نتیجه این مطالعه که هفته گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد چگونه ذرات ریز تولیدشده از سوزاندن سوخت‌های فسیلی، جهش‌های ژنی خفته در سلول‌های ریه را بیدار و به حالت سرطانی تبدیل می‌کنند.

 

پروفسور چارلز سوانتون از موسسه فرانسیس کریک که این یافته‌ها را در کنفرانس انجمن آنکولوژی پزشکی اروپا ارائه کرده است، گفت: «خطر ابتلا به سرطان ریه در اثر آلودگی هوا کمتر از سیگار کشیدن است، اما کنترلی بر آنچه همه افراد تنفس می‌کنند وجود ندارد. در سطح جهان، افراد بیشتر در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا قرار دارند تا مواد سمی ناشی از دود سیگار.» سال ۲۰۱۹/۱۳۹۸ حدود ۳۰۰هزار مرگ ناشی از سرطان ریه در سراسر جهان گزارش شد که گفته می‌شود به دلیل قرارگرفتن در معرض ذرات ریز موسوم به ۵.۲ PM (با قطر‌های عموما کمتر از ۲.۵ میکرومتر) موجود در هوا رخ داده است.

مدت‌ها تصور می‌شد آلودگی هوا با افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، مرتبط است. اما مبنای زیستی برای این‌که چگونه آلودگی هوا باعث سرطان می‌شود نامشخص باقی مانده بود. در همین خصوص سوانتون گفت: «ما واقعا نمی‌دانستیم آلودگی چگونه مستقیما باعث سرطان ریه می‌شود.» پیشتر تصور می‌شد که قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا مانند مواد موجود در دود سیگار یا آلودگی، باعث جهش در مولکول‌های دی‌ان‌ای شده و در نهایت منجر به بروز سرطان می‌شود.

در حقیقت برخلاف سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید که به طور مستقیم باعث جهش‌های دی‌ان‌ای و ابتلا به سرطان ریه و پوست می‌شود، آلودگی هوا با ایجاد تغییرات ژنتیکی باعث سرطان نمی‌شود. در عوض، افراد مبتلا به سرطان ریه «غیرسیگاری» معمولا حامل جهش‌هایی هستند که در بافت سالم ریه نیز دیده می‌شود. یعنی همان خطا‌های کوچک در مولکول‌های دی‌ان‌ای که در طول زندگی ایجاد می‌شود و بی ضرر باقی می‌ماند. سوانتون که همچنین پزشک ارشد تحقیقات سرطان بریتانیا است، در این رابطه توضیح می‌دهد: «مشخص است که این بیماران غیرسیگاری بدون داشتن جهش، به سرطان مبتلا می‌شوند، بنابراین باید موضوع دیگری در جریان باشد. آلودگی هوا با سرطان ریه مرتبط است، اما تا حد زیادی نادیده گرفته می‌شد، زیرا سازوکار پشت آن نامشخص بود.» حالا یافته‌های جدید محققان، این سازوکار را با گروهی از آزمایش‌های دقیق نشان می‌دهد که سلول‌های حامل جهش‌های خفته می‌توانند در معرض ذرات۵.۲ PM سرطانی شوند. در صورتی که تحقیقات قبلی نشان داده بود بیشتر مواد سرطان‌زای محیطی عامل جهش‌های دی‌ان‌ای نیستند و جهش‌های خفته می‌توانند بدون ایجاد سرطان وجود داشته باشند. این تیم تحقیقاتی داده‌های مربوط به بیش از ۴۶۰هزار نفر در انگلیس، کره جنوبی و تایوان را تجزیه و تحلیل کردند. آن‌ها دریافتند، قرار گرفتن در معرض ذرات ریز آلودگی ۵.۲ PM منجر به افزایش خطر جهش در ژنی به نام EGFR می‌شود. سپس تیم سوانتون در مطالعات آزمایشگاهی خود روی موش‌های مهندسی‌شده حامل ژن جهش‌یافته EGFR و KRAS نشان داد که قرار‌گرفتن در معرض ذرات ۵.۲ PM، ابتلا به سرطان را تا میزان بسیار بالایی افزایش می‌دهد.
آن‌ها نزدیک به ۲۵۰ نمونه از بافت ریه انسان را که هرگز در معرض مواد سرطان زای سیگار یا آلودگی شدید قرار نگرفته بودند، تجزیه و تحلیل کردند. حتی با وجود سالم بودن ریه‌ها، جهش‌های دی‌ان‌ای در ۱۸درصد از ژن‌های EGFR و ۳۳درصد از ژن‌های KRAS یافت شد. سوانتون در این رابطه گفت: «احتمالاً آن‌ها به تنهایی برای ایجاد سرطان کافی نیستند، اما زمانی که یک سلول در معرض آلودگی قرار می‌گیرد، می‌تواند باعث التهاب شود و اگر آن سلول دارای جهش باشد، سرطان ایجاد می‌کند.» او می‌گوید: «حالا ما سازوکاری زیستی برای آنچه قبلا معما بود، ارائه کرده‌ایم.»
پروفسور تونی موک، از دانشگاه هنگ‌کنگ که در این تحقیق شرکت نداشته با بیان این‌که این یافته کشفی انقلابی است، گفت: «ما مدت‌ها از ارتباط بین آلودگی و سرطان ریه آگاه بودیم، اما اکنون توضیحی برای چگونگی آن داریم.»
داروی ضد سرطان
در آزمایش دیگری روی موش‌ها، محققان نشان دادند نوعی آنتی‌بادی می‌تواند پروتئینی التهابی به نام «اینترلوکین۱بتا» که به عنوان بخشی از پاسخ ایمنی بدن به قرارگرفتن در معرض ۵.۲ PM آزاد می‌شود و از شروع سرطان جلوگیری می‌کند را مسدود کند؛ بنابراین هنگامی که به موش‌ها دارو‌هایی برای مسدودکردن این پروتئین داده شد، آن‌ها کمتر در برابر آلاینده‌ها آسیب‌پذیر بودند. این کار یافته‌ای اتفاقی در کارآزمایی بالینی یک داروی بیماری قلبی را توضیح می‌دهد که در آن افرادی که از این دارو استفاده می‌کردند، کاهش قابل توجهی در ابتلا به سرطان ریه داشتند. سوانتون ابراز امیدواری کرد: «این کشف می‌تواند نویدبخش دارو‌های پیشگیری‌کننده از سرطان باشد؛ قرصی که مردم می‌توانند برای کاهش خطر سرطان مصرف کنند.»
آلودگی هوا را جدی بگیریم
تیم تحقیقاتی همچنین نمونه‌هایی از بافت سالم ریه را که در طول بیوپسی (نمونه‌برداری) بیماران گرفته شده بود، تجزیه و تحلیل کردند و دریافتند که جهش EGFR در بسیاری از نمونه‌های ریه طبیعی افراد یافت می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد، همه ما حامل جهش‌های خفته در سلول‌هایمان هستیم که ظرفیت تبدیل‌شدن به سرطان ریه را دارد و قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوا احتمال این اتفاق را افزایش می‌دهد. در حقیقت بعد دیگر این مطالعه، اهمیت پرداختن به آلودگی هوا و اقدام فوری برای مبارزه با تغییرات اقلیمی را نشان می‌دهد.
به گفته سوانتون، نتیجه این پژوهش می‌تواند هموارکننده راهی موثر برای پیشگیری از سرطان ریه باشد. او می‌گوید: «این کشف زنگ‌خطر تأثیر آلودگی بر سلامت انسان است. شما نمی‌توانید سلامت آب و هوا را نادیده بگیرید. اگر می‌خواهید به سلامت انسان بپردازید، ابتدا باید به سلامت آب و هوا بپردازید.»