نسخه زنانه و مردانه داروها

هفت سال پیش، سازمان غذا و داروی ایالات متحده متوجه شد مقدار مصرف توصیه‌شده سازندگان این دارو برای زنان بالاست. زیرا اثر زولپیدم در زنان دو برابر دیرتر از مردان از بین می‌رفت. در واقع نرخ جذب این دارو در بدن زن‌ها بسیار آهسته است. در نتیجه وقتی آنها صبح از خواب بیدار می‌شدند، هنوز اثر دارو در بدن‌شان وجود داشت و خواب‌آلود بودند و موقع رانندگی با احتمال بالاتری دچار حادثه می‌شدند.

علم پزشكی همیشه بدن زنان را هم مانند مردان فرض كرده و تفاوت‌های اندكی بین آن دو قائل شده است. هر وقت در مورد سلامتی زنان به‌طور خاص صحبت شده است، بیشتر منظور دستگاه تولیدمثل آنها بوده است. اما اوایل قرن بیست و یكم، مشاهده شواهدی در زمینه حملات قلبی زنان كه از مردها كاملا متفاوت است، دنیای پزشكی را متوجه این تفاوت‌ها كرد. این‌بار محققان به‌صورت جدی تفاوت‌های جنسیتی در بیماری‌ها و علائم آنها را بررسی كردند.

محققان در بررسی بیماران قلبی دریافتند تمام علائم رایج ناراحتی‌های قلبی مانند درد در قفسه سینه كه تا دست‌ها امتداد پیدا می‌كند و گیجی بیشتر در مردها مشاهده می‌شود. زن‌ها علائم دیگری مانند تنگی‌ نفس، خستگی، تهوع و درد در فك یا كمر دارند. اما این علائم متفاوت كه نشان‌دهنده الگوهای متفاوت گرفتگی در سرخرگ‌های كرونری قلب زنان است، مورد توجه قرار نگرفته است.

به همین دلیل، بیشتر زنان بر اثر حملات قلبی جان خود را از دست می‌دهند. از دو دهه گذشته تاكنون، شواهدی به‌دست آمده كه نشان می‌دهد در زیست‌شناسی زنان و مردان، تفاوت‌های اساسی وجود دارد و برای تشخیص و درمان بیماری‌های هر دو جنس باید روش‌های متفاوت براساس شرایط جسمانی آنها به‌كار برد. مثلا سرعت واكنش سیستم ایمنی زن‌ها بیشتر از مردهاست. بنابراین احتمال این‌كه مردها بیشتر از زن‌ها جان خود را بر اثر بیماری‌های عفونی از دست بدهند، بالاتر است. از طرفی زن‌ها بیش از مردها به بیماری‌های خودایمنی مانند التهاب مفاصل مبتلا می‌شوند.سوخت و ساز، احساس درد و احتمال بروز بیماری آلزایمر در هر دو جنس زن و مرد متفاوت است.

لازم است یادآوری كنیم كه بین جنس (Sex) و جنسیت (Gender) تفاوت‌ وجود دارد. جنس به تفاوت‌های زیست‌شناسی مردها و زن‌ها اشاره دارد، در حالی‌كه منظور از جنسیت، ویژگی‌های روحی و روانی یا هویت افراد است كه در نتیجه شرایط اجتماعی جامعه و همچنین وضعیت جسمی آنها به‌وجود می‌آید. در علم پزشكی براساس تفاوت‌های جنسیتی، هر دو مفهوم جنس و جنسیت در نظر گرفته می‌شود. در ضمن در این نوع پزشكی، محققان به عامل محیط‌زیست و اثر آن روی زنان و مردان هم توجه می‌كنند.

تفاوت‌های بین دو جنس مرد و زن از پیش از تولد و با ترشح هورمون‌های جنسی تستوسترون و استروژن شروع می‌شود. این هورمون‌ها در تشكیل مغز و اندام‌ها در دوران جنینی نقش مهمی دارند.زن‌ها در هر مرحله از زندگی‌شان به دلیل نوسانات هورمونی، تجربه‌های متفاوتی دارند و این مسأله تفاوت مهمی بین آنها و مردها به‌وجود می‌آورد و شرایط سلامت‌شان را بسیار پیچیده می‌كند.تفاوت‌های زیستی زن و مرد از سطح زیرسلولی آنها آغاز می‌شود.

هر سلول از بدن مرد و زن، حدود ۲۰هزار ژن دارد. گرچه تعداد این ژن‌ها در مردها و زن‌ها برابر است اما بررسی‌ها نشان داده یك‌سوم آنها به شكلی متفاوت در دو جنس فعال می‌شوند. مثلا فعالیت بسیار بالای ژن‌های موجود در پوست مردها، موجب رشد موهای بدن آنها می‌شود.

به‌طور كلی عوامل بسیار متعددی مانند تفاوت در ژنتیك، هورمون‌ها و وراژن‌شناسی (اپی‌ژنتیك یا اثر محیط روی بیان ژن) و عوامل اجتماعی، موجب تفاوت‌ در وضعیت سلامت زن‌ها و مردها می‌شو‌د.

محققان پس از بررسی‌های متعدد به این نتیجه رسیدند كه آزمایش‌های خون مربوط به تشخیص بیماری‌های دیابت و حملات قلبی در مردها و زن‌ها باید به شیوه‌ای متفاوت انجام شود، زیرا شیمی خون آنها با یكدیگر متفاوت است.در بررسی‌ها مشخص شده بسیاری از داروهای بیماری‌های قلبی و برخی بیماری‌های دیگر، روی زن‌ها به اندازه مردها اثر ندارد.

همچنین زن‌ها به داروهای آنتی‌هیستامین حساس‌تر هستند. آسپیرین در پیشگیری از سكته مغزی در زن‌ها موثرتر است اما همین دارو در مردها بیشتر جلوی حملات قلبی را می‌گیرد. این تفاوت‌ها روی مرگ و زندگی افراد اثر می‌گذارد.

چرا در دنیای طبابت و درمان افراد، وضعیت جسمانی زن‌ها مانند مردها در نظر گرفته شده است؟ پاسخ اینجاست كه تقریبا تمام تحقیقات علمی گذشته روی انسان و آزمایش داروها روی مردها انجام شده و فقط یك‌چهارم افرادی كه در آزمایش‌ها حضور داشتند زن بودند! در واقع شالوده علم پزشكی در یك قرن گذشته براساس وضعیت جسمی نیمی از افراد جامعه یعنی مردان بنا می‌شد. به همین دلیل تمام پزشكان آزمایش‌ها و تجویز دارو را بدون توجه به جنسیت بیماران انجام می‌دهند. فقط در دهه 1350 شمسی/ ۱۹۷۰‌میلادی محققان ایالات متحده، هنگام درمان بیماری‌های افراد به گروه‌های حساس مانند زنانی كه در دوره باروری هستند توجه نشان دادند. با این حال تحقیقات علمی همیشه روی مردها انجام می‌شد و سپس نتایج آن به همه افراد جامعه و از جمله زنان تعمیم داده می‌شد.

با این حال تقریبا از سه دهه قبل تاكنون، محققان ملزم به انجام تحقیقات روی زن‌ها هم شدند. در این بررسی‌ها مشخص شد برخی داروها روی مردها اثر مثبت دارد، در حالی كه همان داروها روی زن‌ها اثر منفی از خود به‌جا می‌گذارد.

یكی از دلایلی كه موجب شده بیشتر تحقیقات علمی روی مردها انجام شود، نوسانات هورمونی زن‌ها در چرخه قاعدگی آنهاست. این وضعیت باعث می‌شود كه هر تحقیقی روی زن‌ها، نیاز به چند بار تکرار داشته باشد و درنتیجه هزینه تحقیق بسیار افزایش می‌یابد. اما امروزه محققان بسیاری معتقدند كه باید تمام آزمایش‌های علمی به صورت مجزا روی زن‌ها و مردها انجام شود تا عملكرد داروها و روش‌های درمانی در هر دو جنس به‌درستی تعیین شود. محققان باید به آزمایش‌های صرفا مردانه پایان دهند و براساس تفاوت‌های دو جنس زن و مرد، روش‌های درمانی مناسب را بیابند و داروهایی روانه بازار كنند كه بر اساس همین تفاوت‌ها تولید شده باشد. با جمع‌آوری اطلاعات حاصل از تحقیق بر روی هر دو جنس زن و مرد، می‌توان در علم پزشكی تحول شگرفی ایجاد كرد و مراقبت‌های بهداشتی شكل تازه‌ای به خود بگیرد. به این ترتیب در زمانه ما هر بیمار با توجه به جنسیت خود درمان می‌شود. در این صورت نوع درمان و تجویز دارو و همچنین مقدار مصرف دارو بر اساس جنسیت بیمار تعیین می‌شود. با پیگیری چنین شیوه درمانی می‌توان امیدوار بود درمان زنان هم به اندازه مردان اصولی و براساس شرایط فیزیكی آنها باشد.
منبع: BBC Focus

عفونت‌ها: تستوسترون (هورمون جنسی مردها) موجب كاهش سیستم ایمنی بدن مردها می‌شود. در حالی ‌كه استروژن (هورمون جنسی زن‌ها) تعداد سلول‌های ایمنی و شدت واكنش آنها را افزایش داده و در نتیجه سیستم ایمنی بدن به محض مشاهده عفونت‌ به‌‌سرعت با آن مبارزه می‌كند.

سیستم ایمنی: زن‌ها در برابر بیماری‌های خودایمنی در مقایسه با مردها آسیب‌پذیرترند. در واقع در این بیماری‌ها سیستم ایمنی بدن، به خود بدن حمله می‌كند. از بیماری‌های خودایمنی می‌توان به التهاب مفاصل، بیماری پوستی لوپوس و ام‌اس اشاره كرد. حدود ۷۸ درصد افرادی كه به بیماری‌های خودایمنی مبتلا شده‌اند زن هستند.

درد: احساس درد در مردها و زن‌ها متفاوت است. به‌طور كلی زن‌ها در برابر تحریك‌كننده‌های دردناك، حساس‌تر و كم‌تحمل‌تر هستند. در بررسی‌ها مشخص شده است این موضوع می‌تواند به دلیل وجود تعداد بیشتری از سلول‌های گیرنده عصبی در پوست‌شان باشد.

مشكلات مغزی: زن‌ها بیشتر از مردها به آلزایمر مبتلا می‌شوند و علائم متفاوتی از خود بروز می‌دهند. از این علائم می‌توان به تغییرات رفتاری و افسردگی اشاره كرد. اما مردهای مبتلا به آلزایمر بیشتر عدم توانایی فیزیكی و البته رفتارهای تهاجمی دارند. بیماری ذهنی در این دو جنس هم متفاوت است. مثلا زن‌های مبتلا به اختلال دوقطبی، بیش از مردها دوره‌های سرخوشی و سپس افسردگی دارند.

عملكرد روده: هضم غذا و دارو در زن‌ها آهسته و دو برابر كندتر از مردهاست. زن‌ها بیشتر از مردها به سنگ كیسه صفرا و سندرم روده تحریك‌پذیر مبتلا می‌شوند. همچنین زن‌های سیگاری بیش از مردهای سیگاری گرفتار سرطان روده بزرگ می‌شوند.

سن: كبد و كلیه نوزادان و افراد كهنسال ضعیف‌تر از دیگر گروه‌های سنی است. بنابراین داروها در بدن آنها به‌خوبی تجزیه نشده و احتمال دارد در بافت‌های بدن ذخیره شود و به این ترتیب اثر و خطر عوارض جانبی‌شان طولانی‌تر شود.

نگرش: بررسی‌ها نشان داده كه افراد با دیدگاه‌های مثبت به مسكن‌ها سریع‌تر واكنش نشان می‌دهند. اگر احساس كنید دارویی به‌خوبی اثر می‌كند، آن دارو در درمان شما موثر خواهد بود.

جثه بدن: افراد دارای جثه بزرگ در مقایسه با افراد دارای اندام‌های كوچك‌تر به داروی بیشتری نیاز دارند. محققان می‌گویند مقدار مصرف استاندارد آنتی‌بیوتیك‌ها، داروهای باروری، قرص‌های جلوگیری از بارداری در افراد چاق موثر نیست و آنها به مقدار بیشتری دارو نیاز دارند.

سلامت كلی: بیماری‌های دیگر روی اثربخشی داروها تاثیر می‌گذارند. اگر به دلیل بیماری خاصی، دارویی مصرف می‌كنید، ممكن است آن دارو در عملكرد داروی جدید اختلال ایجاد كند. همچنین اگر از آن دارو به مدت طولانی استفاده می‌كنید، احتمال دارد بدن‌تان نسبت به آن مقاوم شده باشد.

ژن‌ها: تنوع ژنتیكی در جمعیت مردم، یكی از اصلی‌ترین دلایلی است كه موجب اثربخشی دارویی خاص در فرد و شكست آن در فرد دیگر می‌شود. این داروها معمولا تحت‌تاثیر نحوه تجزیه‌شان در حضور آنزیم‌ها قرار می‌گیرند.